Heb je de illustratie al bekeken?
Lees ook deel I "Vergeef ons onze schuld (I) - het gewetensonderzoek"
Einde
vergeef ons onze schuld (II)
een onontwarbaar kluwen
Bekijk je liever de video's? 
'De dader, het slachtoffer en de vriend' (22')
'Een sober lijdensverhaal met aanwijzingen van hierboven' (8')
'Vergeving 2.0' (7')
het voornaamste instrument in het herstel
De volgende dag zag hij Jezus naar zich toe komen en zei: "Zie, het Lam van God, dat de zonde van de wereld wegneemt." (Johannes 1:29)
Vergeving is een belangrijk aspect in het herstel van een beschadigde relatie tussen God en mens, en tussen mensen onderling. Vergeving rijmt met liefde, en wetend dat de God van de Bijbel zich vereenzelvigd met liefde, en Hij de verstoorde relatie tussen Hem en de mens wil hersteld zien, is het niet verwonderlijk dat vergeving dé centrale plaats inneemt in het christelijk geloof. God wil gebroken mensen - slachtoffers, maar ook daders - herstellen, en Hij "moet" daartoe wel vergeving schenken.
En God (ver)geeft niet ingevolge onze verdienste. Neen, we kunnen onze fouten niet meer ongedaan maken en evenmin de schade ten volle herstellen. Goddelijke vergeving is dus een gave van een genadige God die telkens weer nieuwe kansen geeft aan wie oprecht vergeving vraagt.
"De liefde rekent het kwade niet toe" schrijft Paulus aan de Korintiërs. Hij dringt er op aan dat we ook op dit punt Gods voorbeeld zouden volgen. Anderen vergeving schenken, is dus de boodschap - en dat telkens weer opnieuw. Niet éénmaal, maar zeventig maal zeven... wat beduidt dat er geen limiet op staat.
zo wordt de vijandschap verbroken
De grondslag voor vergeving ligt in de kruisdood. Jezus hing daar, geflankeerd door twee misdadigers, en omringd door een handvol mensen. Hogepriesters en schriftgeleerden komen Hem bespotten. Romeinse soldaten dobbelen om zijn kledij. Toevallige voorbijgangers bekijken het tafereel met afschuw, en anderen kwamen langs uit sensatiezucht. Maar er zijn ook enkele vrouwen die Hem vanuit Galilea gevolgd zijn, en die Hem samen met Johannes in zijn stervensuur willen bijstaan.
Symbolisch vertegenwoordigen deze personen de ganse mensheid. Iedereen is verzameld rond dat kruis: Jood en heiden, vriend en vooral ook vijand. De Gekruisigde ervaart de gebroken mensheid in twee hoedanigheden: de mens als slachtoffer van het onrecht, en de mens als dader of als zondaar. De Stervende neemt beide rollen op zich, en identificeert zich zowel met het slachtoffer, als met de dader. Hij voelt de pijn van het slachtoffer - Hij die geen enkele schuld had, wordt vreselijk toegetakeld en terechtgesteld. Maar tegelijk wordt Hij door de Vader verantwoordelijk gesteld voor al het kwaad, zodat wij vrijuit zouden kunnen gaan. Hij ondergaat in onze plaats de straf. Zo werd de vijandschap verbroken… en is de weg naar God weer vrij.
Want God is belanghebbende partij in al die conflicten. Hij is Schepper en Eigenaar van al wat is. En net zoals ouders voor de misdaden die hun kind heeft begaan, vergeving kunnen VRAGEN aan de slachtoffers, kan Jezus vergeving vragen voor wat Hij zelf niet heeft misdaan. En net zoals nabestaanden vergeving kunnen SCHENKEN aan de dronken chauffeur die hun familielid heeft doodgereden, kan God vergeving schenken namens al die gekwetste mensen.
Een meer uitgewerkte studie over dit thema?
het gebeurde buiten mij om
De Gekruisigde vroeg namens mij vergeving aan de Vader en aan de medemens. En namens de Vader en namens mij, schonk Hij vergeving aan anderen die mij kwaad hebben gedaan. Maar Jezus deed dit ongevraagd. Het gebeurde buiten mij om. Nu ik het besef, vraagt Hij mij of ik er persoonlijk ook mee instem, zodat ik deel krijg aan die verzoening. Ik moet dus aan het kruis gaan staan, niet alleen als dader en als slachtoffer, maar nu ook als vriend van Jezus. Ik moet mij identificeren met Hem. Onder zijn deskundige leiding kan ik dan Gods vergeving ontvangen. Maar dat lukt slechts als ik consequent ben, en op mijn beurt ook zelf vergeving schenk aan wie mij gekwetst heeft.
vergeving is pas mogelijk nadat de misdaad werd bestraft
Er is een essentieel verschil tussen de vergeving die God aanreikt, en vergeving die mensen aan elkaar schenken. Want God doet geen afstand van de eisen van de rechtvaardigheid. Hij staat buiten tijd en ruimte en is boven alles verheven, en het lijkt dat in die eeuwige of tijdloze dimensie, rechtvaardigheid absoluut en onontkoombaar is. Het zuivere Licht valt niet met duisternis te rijmen.
Misdaad en zonde keren in principe terug op het hoofd van de schuldige en dat leidt tot de ondergang van de mens. Definitieve goddelijke vergeving is slechts mogelijk doordat die straf verschoven wordt en terecht komt op de goddelijke Plaatsvervanger. Dat mechanisme kan niet begrepen, maar wel aanvaard en ervaren worden.
Goddelijke vergeving is dus een heel dure aangelegenheid. Voor elke misstap die wordt uitgewist, werd een prijs betaald. Wie dat echt beseft, sluit zich niet meer af voor dat unieke aanbod. Hij aanvaardt deze gift met grote dankbaarheid en veel respect. En hij houdt op met slordig leven...
geseponeerd, verjaard, veroordeling met uitstel…
Menselijke vergeving gebeurt veelal met vrijstelling van straf. Zijn we slachtoffer van het kwaad, dan komt Justitie soms wel tussenbeide. Misschien volgt er veroordeling en straf, maar meestal is het anders. Geseponeerd, verjaard, veroordeling met uitstel, vervroegde vrijlating… en failliet verklaard, en niet meer in staat de schulden af te lossen. Of er is geen strafbaar feit - hoewel kapot getreiterd. Vergeving schenken staat dan los van het feit of er al of niet gestraft zal worden. Menselijke vergeving gebeurt meestal zonder volwaardige "menselijke" straf. Maar die vergeving kan een voorafname zijn van de verdiensten van Jezus' bijzondere Offer...
het onontwarbaar kluwen
En toch: Hij heeft onze ziekten gedragen, al ons leed op zich genomen. Maar wij zagen Hem als een uitgestotene, door God geslagen en vernederd. Om onze zonden werd Hij doorboord, onder onze schulden vermorzeld. De straf die hij onderging, bracht ons de vrede; de wonden die hij opliep, brachten ons genezing. Wij liepen verloren als schapen, ieder van ons ging zijn eigen weg. Maar de Heer heeft hem gestraft, op hem kwam de schuld neer, de schuld van ons allen. Gewillig liet hij zich mishandelen, geen woord kwam over zijn lippen. Hij hield zich stil, als een lam op weg naar de slachtbank, als een schaap onder de handen van scheerders. (Jesaja 53:4 - 7)
Jesaja beschrijft hier zowel de dader, als het slachtoffer. Beide situaties lijken door elkaar verweven. Jezus "droeg" mijn zonde, maar ook mijn pijn en ook mijn ziekte. Zijn we trouwens niet allemaal tegelijk dader en slachtoffer, zij het in verschillende mate? Sommigen zijn zondig op een spectaculaire wijze en zij halen zo de kranten. Bij de meesten ligt het veel subtieler: ze zijn pretentieus, gierig of gewoon onverschillig… maar ze kunnen net zo goed andermans leven beschadigen of zelfs ruïneren.
"De zonde van de wereld" die door het Lam van God wordt weggenomen, is een kluwen van oneindig veel fouten, die elkaar versterken en telkens weer nieuw onrecht uitlokken. Het kwaad wordt door de ene generatie doorgegeven aan de volgende. Veel misdadigers herhalen wat hen werd aangedaan als kind. En zo wordt het slachtoffer zelf ook een dader.
Het kwaad is een kluwen waarin oorzaak en gevolg moeilijk worden onderscheiden. Zo'n kluwen haal je niet meer uit elkaar: wij kunnen niet bepalen, hoe groot elkeens persoonlijk aandeel is in die "zonde van de wereld". Dat is wellicht een van de redenen waarom God vraagt, het kwade niet toe te rekenen. We weten niet aan wie, en in welke mate, de rekening gepresenteerd moet worden. Wie zelfvoldaan is, heeft misschien een balk in eigen oog, en ziet zijn eigen aandeel niet... Het komt God toe te oordelen.
Trouwens… God sprak al een oordeel uit, maar op erg ongebruikelijke wijze: Hij veroordeelde zijn Zoon en verklaarde Hem schuldig over de ganse lijn. Jezus werd verantwoordelijk gesteld voor ALLES en ontwarde zo, het onontwarbaar kluwen. "Vader, als het mogelijk is, laat deze beker dan aan Mij voorbijgaan! had Jezus met aandrang gebeden, maar blijkbaar was het niet mogelijk en was die plaatsvervangende veroordeling de enige optie...
het kwaad probeert zich altijd weer te dupliceren
Het kwaad probeert zich altijd weer te dupliceren in zijn slachtoffers, en soms lukt dat ook vrij goed. Want veelal gaat het slachtoffer bewust of onbewust het slechte voorbeeld volgen. Het neemt weerwraak, soms tegenover de dader, maar veelal richt het zich tegen een gemakkelijker doelwit, en misschien wel tegen zichzelf.
Soms reageert het slachtoffer op brutale wijze… dat komt dan in de kranten. Maar meestal is de reactie onherkenbaar en subtiel. Onherkenbaar want je ziet de band niet met die eerdere kwetsuren. Subtiel kan beduiden dat het slachtoffer een veel te kritische houding aanneemt tegenover zijn omgeving, of tegenover zichzelf. Als het slachtoffer niet toekomt aan vergeving, bouwt het een negatieve ingesteldheid op: een barrière die herstel en een gelukkig leven in de weg staat. Zo ontspringt er weer een nieuwe bron van kwaad, en worden weer anderen gekwetst. Het kluwen wordt opnieuw iets groter.
Zonder vergeving vermenigvuldigt het kwaad zich verder. Jarenlang sluimert het onder de oppervlakte, om dan - zoals in de Balkan - exponentieel in volle hevigheid te woeden. Kwaad kan dan inslaan als een bom: opbouwwerk van jaren wordt op korte tijd verwoest.
Het goede krijgt natuurlijk ook wel navolging. Maar dat gaat minder vlot. De realisatie van het goede, vraagt meer geduld en extra inzet - een jarenlange groei van goede karaktereigenschappen, een jarenlang vertrouwen winnen… Anders gaat het met de kanker van het kwade: die groeit vanzelf, zonder de minste moeite. Dat lijkt wel een natuurwet in deze gebroken wereld.
waar wilt gij nog meer geslagen worden?
Het boek Jesaja bevat veel teksten over het lijden van het Joodse volk ingevolge de vijandelijke overheersing. Ook in die teksten is er geen duidelijk onderscheid tussen slachtoffer en dader. God vraagt aan de Israëlieten "waar wilt gij nog meer geslagen worden" en Hij brengt die slagen in verband met hun verkeerde levensstijl. Maar deze uitspraken betreffen het volk in zijn geheel: een volk dat zich van God afwendt, en immoraliteit gaat vieren, vraagt om moeilijkheden. Het wordt in toenemende mate slachtoffer van wetteloosheid, en dat treft de schuldige, en vooral ook de onschuldige.
Jesaja spreekt het Joodse volk aan - zowel de daders als de slachtoffers - en hij belooft hen vrede. Vergeving, herstel en genezing zijn beschikbaar. God zal het geknakte riet niet verder breken. Hij herstelt een gebroken mens - dader of slachtoffer - wanneer die op Hem beroep doet. Hij herstelt ook een volk of een cultuur, wanneer velen Hem als hun God verkiezen en volgens zijn principes gaan leven - wanneer ze vergeving ontvangen en vergeving schenken.
zich losmaken van het kwaad
Moreel gezien is de situatie van de zondaar die vergeving vraagt, natuurlijk helemaal anders dan die van het slachtoffer dat vergeving schenkt. De eerste is schuldig en moet tot inkeer komen, alvorens hij vergeving kan ontvangen. De tweede is onschuldig, maar moet het verlangen om zelf te bestraffen, laten varen. Eens de dader of het slachtoffer die bereidheid heeft, is herstel mogelijk. Zo kunnen ze zich losmaken van het kwaad. Het proces dat ze doorlopen, is dus enigzins gelijk.
Een kritiek die je regelmatig hoort, is dat er te weinig aan slachtofferbegeleiding wordt gedaan. Misschien slaat die kritiek ook op een kerk die vooral aandacht had voor de "redding" van de zondaar, en veel minder voor het herstel van het slachtoffer. Er werd aangedrongen op de bekering van de zondaar. Het accent lag op het zondige verleden, misschien niet op het leed van het slachtoffer, op zijn toekomst en herstel.
Vergeving moet in de diepte werken
Toen kwam Petrus bij Hem en zei tot Hem: Heer, hoe vaak zal mijn broeder tegen mij zondigen en ik hem vergeven? Tot zevenmaal? Jezus zei tot hem: Ik zeg je, niet tot zevenmaal, maar tot zeventig maal zeven. (Matteüs 18:21 - 22)
We schieten allemaal tekort. We zijn ten diepste geïnfecteerd, en hebben dus nood aan dieptereiniging - of aan vergeving, want dat is een synoniem daarvan. God wil ons vergeving schenken, vooreerst bij de start van het nieuwe leven - wanneer we ons tot Hem bekeren - want dan worden we door Hem uit dat kluwen bevrijd. Maar ook later, moet het kwaad steeds weer worden weggewassen.
Gods vergevingsaanbod moet van ganser harte worden aanvaard, en dieptewerking krijgen. Dat houdt onder meer in dat we anderen laten meegenieten, doordat ook wij vergevingsgezind zijn tegenover hen. Anders kan het herstelproces niet doorgaan. Gods cadeau wordt dan misschien wel uitgepakt, maar het wordt niet echt benut en mist zijn herstellende werking.
"vergevingsgezind" slaat op levenshouding
"Vergevingsgezind" is een mooie term, omdat die een levenshouding impliceert, en niet zomaar een handeling. Er is dan de bereidheid om telkens weer vergeving te schenken - niet met de druppelteller, maar met volle teugen. "Zeven maal zevenenzeventig maal" of altijd weer opnieuw, aangezien we steeds weer met kwaad geconfronteerd worden en zelf ook tekort schieten.
Het woord "vergevingsgezind" wijst erop dat vergeving schenken geen geïsoleerde daad is, maar een innerlijk proces. Dat geldt ook voor het ontvangen van vergeving. Ook dat is een proces dat een actieve deelname vereist, en dat tijd kan vragen. Meer een bedevaart of een actieve reis, dan een biechtstoel of een passief belijden. Of beter: die biechtstoel - het benoemen en belijden van het kwaad - is slechts één etappe in een bedevaart, die de ganse persoon zal aangaan.
je moet je oefeningen doen
Vergeving schenken is een therapie die maar kan slagen, wanneer we actief meewerken aan het herstel. Wie met een gebroken been toekomt in de spoedopname, ondergaat passief het spuitje. Iets later is hij "weg", en wordt het gebroken been terug aan elkaar gezet. Maar de revalidatie vereist wél een persoonlijke inzet: je moet je oefeningen doen - misschien met bijstand van de kinesist - niemand kan dat in je plaats.
Ook het slachtoffer van een traumatische ervaring kan, dankzij medicijnen, wel even "weg" zijn. Maar wil hij genezing, dan moet ook hij vervolgens - misschien met bijstand - aan de slag gaan. Hij moet zich openen voor de buitenwereld zodat er opnieuw vertrouwen kan ontstaan... en er ruimte komt voor vergeving.
Vergeving ontvangen en schenken, raakt de mens ten diepste want hindernissen in denken, voelen en onderbewustzijn, en in de spirituele sfeer, worden weggenomen. Maar dat zal niet gebeuren wanneer we, zonder innerlijke betrokkenheid, vergeving reduceren tot het uitspreken van woorden. Soms moet een hele weg worden afgelegd, vooraleer we er innerlijk klaar voor zijn om, van ganser harte, die stap te zetten. Het heeft geen zin zoiets te forceren want je kan niet vergeving op commando. De innerlijke kwetsuren - de woede of de schaamte - blijven dan aanwezig. Neen, vergeving gebeurt van ganser harte, en in volle vrijheid.
de pijn terug onder ogen zien
Vergeving schenken vereist dat we de pijn terug onder ogen zien. Verdrongen pijn veroorzaakt door diepe wonden, moet aan de oppervlakte komen. En dat kan best gebeuren, wanneer God nabij is. Zijn aanwezigheid is als zalf op de wonde, en Hij kan ons genezen. We nodigen Hem daartoe onder vier ogen uit. Of we betrekken er een derde bij die we helemaal vertrouwen. In die serene sfeer, mogen de diepe wonden opnieuw het daglicht zien. Misschien niet allemaal tegelijk, wel wanneer we er klaar voor zijn - nadat onze emotionele reserves werden aangevuld.
Dan kunnen we verstandelijk inzicht krijgen in wat er gebeurd is, en in de achterliggende oorzaken. We kunnen het verlies en de pijn terug onder ogen zien, en de schade opmeten. Die gebroken potten leggen we aan Jezus voor, met de vraag dat Hij er toch nog iets van maakt - niet zonder onze medewerking. In die liefdevolle sfeer kunnen we een diepe genezing vinden.
De littekens - de herinnering aan die pijnlijke ervaringen - worden dan een nieuwe bron van kracht. Ze geven ons een milde ernst, en ook een medeleven met anderen die gekwetst werden zoals wij, maar er misschien nog niet aan toekomen om "op bedevaart te gaan".
Schenken we rap rap vergeving - misschien "omdat het moet " - dan voelen onze emoties zich bedrogen. De onuitgesproken wrok blijft dan verder leven. Het probleem is niet opgelost. Het wordt nu zelfs groter, aangezien de verwarring toeneemt. Want we verklaren alles vergeven en onszelf genezen, terwijl er onder de oppervlakte nog veel pijn aanwezig is. Dat is als een wonde, waar we een verband rond leggen, zeggende "nu is het genezen", zonder dat het vuil verwijderd werd, en de wond ontsmet.
een gezonde vorm van eigenliefde
Vergevingsgezind zijn, is een gezonde vorm van eigenliefde. Zij komt de "vijand" ten goede, maar biedt in de eerste plaats genezing aan onszelf: we kunnen zo opnieuw in vrijheid leven.
Door het ons aangedane kwaad, zijn we iets kwijtgeraakt. Het was spijtig, het was erg of het was verschrikkelijk… Maar vergeving zal er nu voor zorgen dat we datgene wat ons rest, ook niet verliezen. Een joviaal iemand die gehandicapt raakt door aanrijding, is heel veel kwijt. Maar als hij er niet in slaagt vergeving te schenken aan die dronken chauffeur, dan raakt hij misschien wel alles kwijt - ook zijn joviaal karakter, waarmee hij vele vrienden kan verblijden.
het beeld van de slagboom
En zie het gordijn van de tempel scheurde van boven tot beneden in tweeën (Matteüs 27:51)
Het gordijn, waarvan hierboven sprake, illustreerde de scheiding tussen God en mens. Maar op het tijdstip waarop Jezus sterft, scheurt de Vader het gordijn open en maakt Hij de toegang vrij. Het lijkt wel op een grenspost tussen twee landen, elk met eigen slagboom. Op Gods grondgebied staat de slagboom open. Om daar voordeel uit te halen, moet ook de mens op eigen grondgebied hetzelfde doen. Hij doet dat door vergeving te schenken en te ontvangen.
"Vergeving ontvangen" impliceert dat het ganse proces doorlopen werd: inzicht in de fout, tot inkeer komen of berouw, uitspreken wat fout was, vergeving vragen en ten slotte ook ontvangen… Want je kunt al het vorige doen, maar geen vergeving ontvangen, omdat je er niet in gelooft. Omdat je bijv. een foute visie hebt over God, en zijn vergevingsgezindheid onderschat, en jezelf wil blijven straffen. Sommigen kijken steeds weer achteruit, en vragen vruchteloos levenslang vergeving voor dezelfde fouten.
wie in de inkomhall mag, en wie verder komt… tot in de living
Houdt voor zover het van u afhangt vrede met alle mensen. (Romeinen 12:18)
De slagboom sluiten is een gezonde verdedigingsreflex, wanneer een mens wordt aangevallen. Maar als die slagboom voor altijd dicht blijft, kunnen we zelf ook niet meer naar buiten treden, en dan sluiten we ons ook af voor anderen die het goede met ons voorhebben. Dat wantrouwen beïnvloedt dan het ganse leven en belet dat de mens nog openbloeit. "Zet de slagboom open op uw grondgebied" vraagt Paulus. Misschien doet de ander dan hetzelfde, misschien ook niet - dat is dan zijn probleem… Wie de slagboom openzet door als dader vergeving te vragen, of als slachtoffer vergeving te schenken, kan opnieuw in vrijheid leren leven.
Dat de slagboom open gaat, wil niet zeggen dat de mens zich kwetsbaar opstelt tegenover diegene die hem kwaad deed. De slagboom is open, de vijandschap smelt weg, de mens wordt emotioneel en geestelijk bevrijd… maar hij mag natuurlijk wél beslissen wie hij binnen laat, en wie buiten blijft. Hij mag en moet zich afschermen tegen confrontaties die te pijnlijk zijn en tegen mensen die hij (nog) niet kan vertrouwen, ook al schonk hij hen vergeving. Hij heeft recht op privacy en blijft verantwoordelijk voor zijn grenspost. Hij beslist wie hij toelaat op zijn grondgebied: wie in de inkomhall mag, en wie verder komt tot in de living.
C.S. Van Audenard
herwerkt in juni 2021