Heb je de illustratie al bekeken?
Einde

Bekijk je liever de video's? 
'De dader, het slachtoffer en de vriend' (22')
'Een sober lijdensverhaal met aanwijzingen van hierboven' (8')

voor en na het eten

In het christelijk geloof neemt de lijdensweg van Jezus een centrale plaats in. Getuige hiervan een ontelbaar aantal kunstwerken. In het katholieke gezin was het kruisbeeld alomtegenwoordig… zelfs in de logeerkamer. En telkens weer - voor en na het eten - herinnerde de katholiek zichzelf met een kruisteken aan wat in lang vervlogen tijden is gebeurd. De andere christelijke stromingen zijn dan wel veel soberder in hun beeldgebruik, maar in hun muziek werd dat lijden prominent herdacht. Het lijkt dat die kruisdood werd beschouwd als de kern van het evangelie.

We gaan dus mediteren over de kruisdood en ons afvragen wat er dan wel zo uniek aan is. Want vanuit menselijk standpunt is sterven een nederlaag en geen overwinning. Jezus is natuurlijk wel als een onschuldige terechtgesteld om religieuze en politieke motieven… en dat maakt Hem tot een held. Maar ook dat is niet ongewoon: de geschiedenis kent heel veel onschuldige slachtoffers en tal van helden die hun leven geofferd hebben voor de goede zaak.

Als het sterven van Jezus een unieke gebeurtenis is, dan moeten we dus verder zoeken. We moeten het verschil aanduiden tussen de kruisdood en een gewone terechtstelling van een onschuldige. Wat is het verschil tussen Jezus en een gewone held?

hun stervensverhaal is toch totaal verschillend

Het verschil zal blijken uit een vergelijking van de terechtstelling van Jezus met die van Stefanus. Allebei werden ze onschuldig terechtgesteld omwille van religieuze motieven… maar hun stervensverhaal is toch totaal verschillend.

Alle leden van de Hoge Raad vestigden hun blik op Stefanus en ze zagen een gezicht als van een engel.… Toen ze dit hoorden, knarsetandden ze van woede, ze werden razend op hem. Maar vervuld van de heilige Geest sloeg Stefanus zijn ogen op naar de hemel, en hij aanschouwde de glorie van God en zag Jezus staan aan Gods rechterzijde. "Zie, de hemel is open," zei hij, "en ik zie de Mensenzoon staan aan de rechterzijde van God." Maar zij begonnen luid te schreeuwen, stopten hun oren dicht en stormden als één man op hem af. Ze sleurden hem de stad uit om hem te stenigen. De getuigen legden hun mantels af, aan de voeten van een jongeman die Saulus heette, en stenigden Stefanus, terwijl hij bad: "Heer Jezus, ontvang mijn geest." Hij viel op de knieën en riep luid: "Heer, reken hun deze misdaad niet aan." En met die woorden stierf hij. (Handelingen 6:15, 7:54 - 60)

We beginnen met Stefanus. Stefanus geeft een lang pleidooi waarin hij zich verdedigt. Hij werd in beschuldiging gesteld, verdedigt zich vol overtuiging maar wordt gestenigd en sterft. Maar Stefanus heeft bovennatuurlijke ervaringen en dat is hem uiterlijk ook aan te zien. Hij ziet een onbeschrijfelijk geopende hemel waarin Jezus hem opwacht en straalt als een engel en. Stefanus kent geen doodsstrijd.

Stefanus als morele winnaar, Jezus als grote verliezer

Het verhaal van Jezus vormt daarmee een sterk contrast. Stefanus verdedigt zich. Jezus zegt bijna niets. Stefanus zijn gelaat schittert. Jezus was niet om aan te zien. Stefanus ziet een geopende hemel, ervaart Gods liefde en ziet Gods pracht. Voor Jezus is de hemel gesloten en Hij komt in een nachtmerrie terecht. Het is middag en toch wordt het benauwend donker over het ganse land. Jezus sterft in diepe duisternis, in de steek gelaten door zijn vrienden en ook alleen gelaten door zijn hemelse Vader. Stefanus sterft als de morele winnaar, Jezus lijkt de grote verliezer.

Het begon nochtans veelbelovend: in Bethelem was er licht, uit het niets kwam er muziek, er verschenen bovennatuurlijke wezens. Maar hier op Golgotha is alles donker. We lezen eerst die tekst en vragen ons dan af hoe het komt.

Ze sloegen hem aan het kruis en ze verdeelden zijn kleren door erom te dobbelen. Zittend hielden ze bij hem de wacht. Boven zijn hoofd hadden ze een opschrift aangebracht met de reden van zijn veroordeling. Er stond: "Dit is Jezus, de koning van de Joden." Samen met Jezus werden twee misdadigers aan het kruis geslagen, de ene rechts, de andere links van hem. Voorbijgangers beledigden hem en riepen smalend: "Jij, die de tempel afbreekt en in drie dagen opbouwt, red nu jezelf, als je de Zoon van God bent, en kom van het kruis af!" Zo dreven ook de opperpriesters, de schriftgeleerden en de oudsten de spot met hem: "Anderen heeft hij gered, maar zichzelf redden kan hij niet. Hij is toch koning van Israël? Laat hij maar van het kruis afkomen, dan zullen we in hem geloven. Hij vertrouwt op God. Laat God hem dan redden, als hij van hem houdt! Hij heeft toch gezegd dat hij Gods Zoon is." Zo hoonden hem ook de misdadigers die met hem waren gekruisigd. Van twaalf uur tot drie uur 'smiddags werd het over het hele land donker. Omstreeks drie uur riep Jezus luid: "Eli, Eli, lema sabachtani?" Dat betekent: Mijn God, mijn God, waarom hebt u mij verlaten? Een paar omstanders die het hoorden, zeiden: "Hij roept om Elia." Meteen ging een van hen een spons halen, hij doopte die in water, stak hem op de punt van een stok en wilde Jezus ervan laten drinken. "Wacht," zeiden de anderen, "nu kunnen we zien of Elia hem komt redden." Opnieuw riep Jezus luid en hij stierf. (Matteüs 27:35 - 50)

Je zou toch het omgekeerde verwachten

Voor wie erkent dat Jezus uniek is, is dat contrast bevreemdend. Waarom is de hemel boven Jezus gesloten? Je zou toch het omgekeerde verwachten. En waarom heeft Jezus - anders altijd zo onbevreesd - zo'n doodsangst in de hof van Getsemane? Waarom smeekt Hij de Vader of Hij van het lijden gespaard kan blijven? Waarom laat de Vader Hem in de steek?

Die tegenstelling tussen de lijdensweg van Jezus en die van Stefanus kan begrepen worden door een blik achter de schermen. Stefanus is een pijnlijke dood gestorven. Maar hij hoefde niet te strijden: hij kon sterven met de woorden Heer Jezus, ontvang mijn geest. Hij moest zich geen zorgen maken want een Ander had in zijn plaats de echte strijd gestreden. Stefanus weet dat de ultieme overwinning van het goede op het kwade werd behaald… dat het enkel nog een kwestie is van tijd vooraleer die overwinning voor elkeen zichtbaar wordt.

een benauwende overmacht

Jezus daarentegen zit midden in de strijd… een strijd waarvan de uitkomst beslissend is voor de toekomst van de mensheid. Een strijd die Hij alleen moet voeren. Niemand kan hem daarbij helpen. Eén rechtvaardige moet het opnemen tegen al het kwade. Eén rechtvaardige tegenover een benauwende overmacht van miljarden mensen die met God verzoend moeten worden. En er is bovendien een onzichtbare Godsvijandige wereld die met fanatiek geweld tegen Hem te keer gaat. Jezus staat voor een onmenselijk zware opdracht. Daarom ziet Hij in de Hof van Getsemane de kruisdood met zoveel angst tegemoet.

dat soort lijden is niet uniek

Als we het lijdensverhaal oppervlakkig lezen, hebben we vooral oog voor de lichamelijke pijn die Jezus leed. Maar dat soort lijden is niet uniek. Heel veel mensen zijn een vreselijke dood gestorven. Naast de lichamelijk pijn was er natuurlijk ook het emotionele lijden: het onbegrip van vele Joden, de onverschilligheid van de voorbijgangers, de tegenspraak, de spot van de soldaten, de haat van de Farizeeën, de eenzaamheid… Jezus werd in de steek gelaten door zijn trouwste discipelen. Emotionele pijn blijft veelal verborgen voor de omgeving, maar ze kan ons - meer nog dan lichamelijke pijn - heel diep raken. Maar ook het emotionele leed van Jezus is niet uniek. Tal van mensen worden psychisch geterroriseerd en maken verschrikkelijke dingen mee.

een sobere zintuiglijke beschrijving

Uniek is echter wel het verborgen lijden dat verband hield met de spirituele strijd die Hij moest voeren en die samenhangt met die uitspraak van Johannes de Doper "Zie het Lam van God, dat de zonde van de wereld wegneemt". Uit profetische teksten in het oude testament kan je afleiden dat dit "wegnemen" gepaard ging met een onmetelijk groot lijden. Het lijdensverhaal in de vier evangeliën gaat daar echter niet op in. Hier vind je slechts een sobere zintuiglijke beschrijving van wat er op Golgotha gebeurde: datgene wat de toeschouwer kon zien en horen, meer niet. De schrijvers voegen er geen uitleg of interpretatie aan toe. Je kunt die hoofdstukken dus lezen, zonder iets te zien over de diepere betekenis van de kruisdood. Dat is verwonderlijk en tegelijk ook niet.

diagonaal verpakt doorheen die dikke bijbel

Het is verwonderlijk dat de bijbel die diepere betekenis niet meer in de verf zet want het gaat hier volgens Paulus toch om dé gebeurtenis aller tijden. Maar het is tegelijk niet verwonderlijk want de bijbel geeft de kostbare parels niet zo maar prijs. Gods inzichten worden niet te pas en te onpas uitgeschreeuwd zoals de reclameslogans op de radio. God verpakt de diepere inzichten diagonaal doorheen die dikke bijbel. Die inzichten komen er slechts dankzij inspanning en zoekwerk… het vraagt dat we de schrift lezen, dat we teksten met elkaar combineren en dat we er persoonlijk bij betrokken raken. Het vraagt een open hart en stilte, zodat we ontvankelijk worden voor openbaringen of ingevingen van de Gods Geest. Met de kruisdood is dat ook zo… bij oppervlakkige lezing begrijpen we de echte betekenis niet.

de bijbel geeft ons hier en daar een hint

Bovendien blijft dat bevrijdende offer hoe dan ook een mysterie. We weten wel iets van het resultaat: door de kruisdood kan de relatiebreuk hersteld worden. Maar in de techniek, hebben we niet niet veel inzicht. We begrijpen niet hoe Jezus beladen werd met de zonde van de mensheid, noch hoe Zijn dood eeuwig leven kan betekenen voor de mens. We zien niet in hoe dat feit herstel en genezing kan teweeg brengen. De wetmatigheid die daar achter schuilt is één groot mysterie.

We doen een poging om toch meer inzicht te krijgen in wat er toen gebeurd is. De bijbel geeft ons hier en daar een hint. De diepere verborgen strijd aan het kruis wordt gesuggereerd door profetische verhalen in het oude testament, door de wet en door de offerdiensten. Er zijn ook teksten in het boek Job, in de Psalmen en in Jesaja die in verband lijken te staan met de beloofde Messias en die ons tonen dat er achter dat kruis zowel een onvergelijkbare tragiek, als een bevrijding en genezing schuilgaat. In het nieuwe testament hebben we de uitspraken van Jezus over zijn sterven. Maar het is vooral Paulus die de kruisdood een centrale plaats geeft in het christelijk geloof.

een feit dat boven tijd en ruimte staat

Rekening houdend met al die teksten, proberen we via beeldspraak het offer te begrijpen. Het kruisoffer had tweeduizend jaar geleden plaats op Golgotha. Maar in onze fantasie zien we dat feit verheven boven tijd en ruimte: een gebeurtenis die tegelijk in, en tegelijk naast de geschiedenis staat.

En we keren terug in de tijd, samen met de ganse mensheid. PLaats van de afspraak is Golgotha. Want in wezen zijn die enkele mensen die toen aanwezig waren rond het kruis, slechts een kleine afvaardiging van de ganse mensheid. Hun negatieve reacties zijn maar een momentopname - een microscopisch kleine selectie van de afwijzende reacties van de mensheid in het algemeen.

eigenlijk herkennen we onszelf toch allemaal een beetje

Het decor rond het kruis wordt nu helemaal anders. Jezus ziet nu niet alleen meer die twee rovers, Hij ziet rondom zich de misdadigers van alle tijden. Hij ervaart niet enkel de spot van de hogepriesters, niet enkel de haat van zij die gekomen waren om Hem uit te lachen. Hij ervaart net zo goed het leedvermaak en de spot van miljoenen mensen, ook van onze tijdgenoten.

Jezus ziet niet enkel de onverschillige Romeinse soldaten die tijdens zijn doodsstrijd dobbelden om zijn kleren. Hij ziet de onverschillige egoïstische mens van alle tijden - de mens die profiteert van het lijden van een ander.

Jezus voelt niet enkel het onbegrip of de sensatiezucht van de toevallige voorbijgangers, die hem misschien rekenden bij de misdadigers. Hij ervaart het onbegrip van al diegenen die bevooroordeeld zijn.

Het evangelie beschrijft slechts de selectie… maar Jezus ziet de ganse film. En sommige passages van die film betreffen ook onszelf. Want we herkennen onszelf toch allemaal een beetje in de misdadigers, in de Romeinse soldaten, in de onverschillige voorbijgangers en in de angstige discipelen.

De zonde van de mensheid wordt samengeperst in een film van enkele uren. Het lijkt op vuur maken met een loupe. Al die hete zonnestralen worden verzameld tot één klein brandend puntje. Zo was Golgotha: één brandend stipje. Elke vorm van pijn werd toen verzameld en geprojecteerd op Jezus.

Hij identificeert zich met de slachtoffers…

Jezus ziet al die mensen, verzameld rond het kruis, in twee hoedanigheden: de mens als slachtoffer en de mens als dader of zondaar. En Jezus identificeert zich met het slachtoffer en met de dader.

Hij identificeert zich met de miljarden slachtoffers: Hij voelt hun pijn. Hij voelt de haat, de spot, de onverschilligheid… die zij ervaren hebben. Hij voelt het geweld dat hen werd aangedaan. Hij voelt hun ziekte en hun honger.

Een man, getekend door lijden, een man, die weet wat pijn is, een man, voor wie men de ogen sluit; verguisd en niet in tel. En toch: hij heeft onze ziekten gedragen, al ons leed op zich genomen. Maar wij zagen hem als een uitgestotene, door God geslagen en vernederd. Om onze zonden werd hij doorboord, onder onze schulden vermorzeld. De straf die hij onderging, bracht ons de vrede; de wonden die hij opliep, brachten ons genezing. Wij liepen verloren als schapen, ieder van ons ging zijn eigen weg. Maar de Heer heeft hem gestraft, op hem kwam de schuld neer, de schuld van ons allen. Gewillig liet hij zich mishandelen, geen woord kwam over zijn lippen. Hij hield zich stil, als een lam op weg naar de slachtbank, als een schaap onder de handen van scheerders. Hij werd gevangengenomen, veroordeeld en daarna weggeleid. Geen van zijn tijdgenoten die zich om hem bekommerde. Hij werd uit het leven weggerukt, met de dood gestraft om de zonden van mijn volk. (Jesaja 53:3 - 8)

"want Ik had honger en u hebt Mij niet te eten gegeven… wat u aan één van deze geringsten niet hebt gedaan, hebt u ook aan Mij niet gedaan." (Matteüs 25:42)

Jezus leerde "Elke dag heeft genoeg aan zijn eigen leed". Maar stel je eens voor dat al je verdriet, al je pijn, al je teleurstelling, al je onmacht… van je ganse leven samenkomt op één dag. Voeg daaraan toe het verdriet van iedereen die je kent, de pijn van alle Belgen, de teleurstelling, de vernedering op wereldschaal. Voeg daaraan toe alle pijn, alle onmacht van de vorige generaties… en leg dat dan op Jezus. Het kruisoffer - een verschrikkelijke ervaring!

… en met de dader

Maar Jezus gaat verder. Hij identificeert zich niet enkel met het slachtoffer, maar ook met de dader. Hij wordt één met elk van hen. Hij werd bevuild met alle zonden - zodat de Vader Hem verliet - en draagt hun straf. Hij voelt de schaamte die de dader ervaart wanneer zijn misdaad aan het licht komt. Hij voelt de wroeging: de onuitstaanbare pijn van diegene die beseft wat hij allemaal vernietigd heeft… en dat het anders had kunnen zijn. Misschien is die pijn nog groter dan de pijn van het slachtoffer.

Het lijden dat Jezus ervaarde was dus onvoorstelbaar veel groter dan wat voor de buitenstander zichtbaar was. In het kruisoffer werd Jezus geconfronteerd met de optelsom van alle slechtheid en van alle verschrikkingen. Zoiets is uniek en er is geen begin van vergelijking mogelijk met wat enig mens ooit heeft meegemaakt. Zijn lijden was miljarden keren groter. Alleen een oneindig sterke en liefdevolle God kan zo'n verschrikking dragen zonder daaraan zelf ten onder te gaan.

een onooglijk detail in de geschiedenis

Maar over de essentie van het offer moeten we het nog hebben. De essentie ligt hierin dat Jezus nadat Hij ais slachtoffer elke pijn ervaren heeft, vergeving schenkt aan al die daders. En zo is de vijandschap weggenomen… en is de weg naar God geopend.

Dat kleine brandende stipje is voor buitenstaanders een onooglijk detail in de geschiedenis. Het is niet eens vergelijkbaar met de slag om Normandië of met de maanlanding… niet de moeite waard om over te spreken. Maar voor de insider is dat stipje als samenbundeling van alle tragedie, van onvoorstelbare waarde. Alleen God was in staat dat brandend stipje te incasseren, er vergevingsgezind op te reageren en het zo te overwinnen. Het licht in Jezus is zo helder dat een geschiedenis met heel veel kwaad niet duister genoeg kan zijn om dat licht te doven. Gods liefde is zo groot, dat ze in staat is om het egoïsme van miljarden mensen te neutraliseren. Het leven of de kiemkracht in Jezus is zo sterk dat Hij uit de doden herrijst nadat hij ten onder ging aan onze zonden. Er zijn geen woorden om zoveel liefde te beschrijven.

We begrijpen nu waarom de Bijbel zegt dat de Vader Jezus "uitermate verhoogt heeft" en waarom elk mens ooit voor Hem zal buigen. Wie inziet wat Jezus deed, kan toch niet anders.

We staan nu aan het kruis als dader en als slachtoffer. We hebben gezien hoe Jezus zich met ons identificeerde en hoe Hij namens ons de dader vergeving schonk en zo de weg naar de Vader vrij maakte.

het is nu onze beurt om ons met Hem te identificeren

Maar het is de bedoeling dat we in die rijkdom delen. Anders is dat enorme offer tevergeefs. Het is nu onze beurt om ons met Hem te identificeren en één te worden met Hem.

Namens al die anderen die ik gekwetst heb, heeft Hij mij vergeving geschonken. En namens mij heeft Hij vergeving geschonken aan al die anderen die mij gekwetst hebben. Maar dat deed Hij ongevraagd, buiten mijn wil om. Nu ik het besef, moet ik daar persoonlijk mee instemmen om er deel aan te krijgen.

Ik moet dus aan het kruis gaan staan in een derde hoedanigheid. Niet meer als dader, niet meer als slachtoffer, maar nu als vriend van Jezus. In het lijdensverhaal staan er al enkele vrienden rond het kruis. Maria en Johannes bijvoorbeeld. Maar ook één van de rovers of de Romeinse commandant: hun houding veranderde gaandeweg van spotter naar vriend. En Jezus beloofde de rover dat hij diezelfde dag nog met Hem in het paradijs zou zijn.

Die rijkdom is ook voor ons beschikbaar. Niemand mag er aan twijfelen dat het aanbod niet voor hem bestemd is. Want Jezus heeft zich al met ons geïdentificeerd en zo al een stap gezet in onze richting. Hij heeft onze zonden al gedragen. Het is nu aan ons om naar Hem toe te gaan.

C.S. Van Audenard
1998

Lees ook het vervolg in "Vriendschap met God"
Heb je de illustratie al bekeken?
Begin