Wil je het artikel lezen? "De dader, het slachtoffer en de vriend - 5 p."
Einde

"De kruisdraging van Christus" dateert van rond 1510 en is één van de laatste schilderijen van Hiëronymus Bosch (ca. 1450 - 1516). Het hangt in het museum van Schone Kunsten te Gent (tegenover het SMAK).

In de schilderijen van Hiëronymus Bosch staat de tegenstelling tussen goed en kwaad centraal. Als geen ander weet hij goed en kwaad in beelden uit te drukken. Hij doet het op een surrealistische manier, met een zekere overdrijving, en suggereert zo hoe zeer een mens vergroeid kan zijn met het kwaad.

In de kruisdraging van Christus bereikt die tegenstelling tussen goed en kwaad een climax. Het kwaad valt hier af te lezen uit de gezichten. Deze boeven en criminelen zijn zo pervers dat hun gezicht misvormd is door hun boosheid. Naast Christus staat een donkere man - met piercings rond de mond geketend. De beul die symbool staat voor foltering en extreem geweld. Achteraan hangt een soldaat aan het kruis om het lijden nog wat te verzwaren. Links vóór Jezus, zijn er twee figuren die niet het geweld, maar veeleer list en bedrog symboliseren. En dan zijn er nog de vertegenwoordigers van maatschappelijke groepen die veelal positie of kennis misbruiken in eigen voordeel: de gehelmde soldaat en daarnaast de tovenaar met zijn bizar hoofddeksel, die heimelijk aan het stoken is. Rechts boven een fanatieke verdorven monnik. De deftige man met de haviksneus straalt hoogmoed uit - volgens sommigen een bankier. Hij kijkt vol minachting voor zich uit, hoog verheven boven het plebs.

Rechts onder, met touwen rond het lichaam, de "slechte moordenaar". Hij draagt een geldstuk opzij van zijn voorhoofd. De god van het geld - de Mammon - beheerste zijn gedachten en vormt het hoofdmotief voor zijn crimineel gedrag. Nog altijd even brutaal en arrogant, ook na de veroordeling tot de doodstraf. Hij maakt zelfs nog plezier met twee kompanen… een plezier dat angstaanjagend is. Die gezichten roepen beelden op uit Kosovo, Tsjetsjenië, Rwanda… Met een beetje fantasie ziet de toeschouwer die figuren terug aan het werk. De beul, de soldaat, de moordenaar, de monnik… hun gezichten spreken boekdelen. Links boven hebben we Simon van Cyrene die er - duidelijk tegen zijn zin - bij geroepen werd om het kruis te dragen.

Sommigen horen in hun fantasie het schilderij ook spreken. Ze horen het gekletter van de wapens, de joelende opgewonden menigte, het brutale geroep van de beul naast Jezus, de monnik die met veel leedvermaak vertelt wat de moordenaar straks nog allemaal te wachten staat, het sissend gefluister van de tovenaar…

En dan is er Jezus die sereen en gelaten in het midden staat. Zijn zachtheid vormt een schril contrast met zoveel boosheid. Jezus - door bijna iedereen verlaten - omringd door demonische figuren. Hij staat er middenin, maar met gesloten ogen, want eigenlijk behoort Hij tot een andere wereld.

Enkelen zijn Hem trouw gebleven, maar zij zijn van geen tel in deze wereld. Links onder is er Veronica die een zweetdoek op Jezus' gezicht heeft gelegd. Veronica komt niet voor in de bijbel - ze wordt beschreven in de apocriefe geschriften. Zij houdt de lijkwade van Turijn vast, met de beeltenis van Jezus. Bovenaan rechts staat de "goede moordenaar". De man ziet er al stervende uit - helemaal grauw - en toch wordt hij nog belaagd door die vreselijke monnik.

Iemand schreef als commentaar bij dit schilderij "Als je een foto van het innerlijk van mensen zou kunnen maken, zien ze er misschien vaak ook zo uit. Wonder! Jezus doet het toch voor hun."
Bosch maakt zich geen illusies. Hij ziet zich omringd door slechtheid en sadisme en stelt geen vertrouwen in de gevestigde waarden van zijn tijd. Hij stelt zijn hoop alleen op Jezus. Jezus, die geen enkel teken van vijandigheid vertoont, maar al die slechtheid incasseert en zo de weg tussen God en mens weer vrijmaakt. Daarom wordt dit schilderij hier gebruikt als illustratie.

Begin
Wil je het artikel lezen? "De dader, het slachtoffer en de vriend - 5 p."