Heb je de illustratie al bekeken?
Waarom die Holocaust?
het begin van antwoord
Onlangs ontving ik het voormelde berichtje. Een nogal zware vraag voor een sms-je! Maar weinige dagen later volgde de verklaring: de vriend die het berichtje stuurde, is een boek aan 't schrijven. Daarin treedt Celine - een meisje van 17 - in dialoog met haar leraar. In Celine herkennen we onszelf en vele anderen die zoveel lijden moeilijk kunnen plaatsen. Want hoe kan je zoiets rijmen met een liefdevolle en almachtige God?
De vraag beantwoorden met een sms-je was geen optie. De toelichting die hierna volgt, was daarvoor veel te lang. Maar uiteraard is die overdenking ook veel te kort. Want zoveel facetten komen niet aan bod. En andere moeten verder worden uitgediept. Benieuwd naar het begin van antwoord?
* * *
Celine, je reageert zo heftig en dat siert je. Maar hoe komt het, dat je zo te keer gaat? Van waar die verontwaardiging om zoveel leed?
Onbewust neem je zo afstand van "het recht van de sterkste" dat zo vaak de relaties tussen mensen beheerst. Kan het, dat je reactie voortkomt uit je gelijkenis met de Schepper? Dat Hij gekenmerkt wordt door een diep respect voor elk menselijk leven en door een grondige afkeer voor het kwaad? Is dat zo, dan is Gods afschuw om zoveel horror eindeloos veel groter. Want voor Hem is het verborgen leed net zo reëel en pijnlijk, als de historische misdaden die je nu aanhaalt. Meer dan wie ook, voelt Hij het lijden. Meer dan wie ook, reageert Hij met afschuw op het kwaad. De waaromvragen die je stelt, klinken hierdoor nog veel luider.
Maar, om op je vraag te antwoorden: neen, God heeft zoveel lijden nergens voor nodig. En Hij heeft daarmee geen doel voor ogen. Niet Hij, maar mensen doen dit elkaar aan. Macht en rijkdom en wellust hebben zij dan voor ogen, ongeacht de prijs.
Natuurlijk kan God het kwaad tegenhouden. Maar dan had Hij al moeten ingrijpen toen Kaïn zijn broer vermoordde, of misschien al vroeger… En dan was er van een mensheid hoegenaamd geen sprake. De aardbol was dan onbewoond gebleven - veel mooier dan hij nu is, dat is waar. Maar buiten God, was er dan niemand om van zoveel schoonheid te genieten. Dan was jij er niet, noch ik. Geen holocaust, want nooit geboren. Geen leed, maar ook geen vreugde. Geen schreeuw, maar ook geen tedere lieve woorden. Ik weet niet of jij Celine, die zo graag leeft, daarvoor zou kiezen.
God is liefde en Hij moet die rijkdom met vrije mensen kunnen delen. Hij kan het kwaad niet zomaar tegenhouden, want dan ontneemt hij de mens zijn vrijheid en vervalt de grondslag van zijn project. God kan niet zonder vrije mensen!
Ja, God had Hitler kunnen uitschakelen. Maar Hitler heeft een voorgeschiedenis. Anderen zijn medeverantwoordelijk voor zijn perverse geest. God zou dus decennia eerder moeten ingrijpen, wanneer het onkruid werd gezaaid. En Hij zou ook moeten optreden tegen al diegenen die dat kwaad hebben gepromoot, maar het vuile werk aan anderen overlieten. En zij die zonder tegenspraak die krankzinnige bevelen uitvoerden? Is Hitler trouwens niet de exponent van een cultuur die dit allemaal toeliet? Er lijkt wel een zondvloed nodig om zoveel kwaad te stoppen!
Het tijdperk van de mens op aarde, Celine, is de voorbereiding op een gigantisch project dat alle verbeelding overtreft. Een project dat met niets van deze wereld vergelijkbaar is - we kunnen het ons in onze stoutste fantasie niet voorstellen. Er komt een tijdperk dat onuitsprekelijk mooi is, en waarin dus heel veel kan worden goedgemaakt.
De schepping is geen kansspel dat dreigt uit te lopen op een desastreus fiasco. God overziet de geschiedenis en weegt al het leed en al de vreugde. Hij accepteert de pijn, in eigen boezem en bij zijn mensenkinderen, als de onvermijdelijke keerzijde van de medaille, want Hij weet dat die pijn niet in verhouding staat met de vreugde die zal volgen.
Celine, als ik verder over dit alles doordenk, loop ik soms vast. Ik moet het toegeven: er zitten zwakke schakels in mijn redenering, en dat was ook te verwachten. Want al duizenden jaren zitten mensen verlegen met de waaromvragen die je aanhaalt. Maar ik zie dat Jezus - zelf ook geconfronteerd met heel veel leed - de moed niet opgaf, en dat stemt mij hoopvol. Telkens weer bevestigde Hij zijn vertrouwen in de plannen van zijn Vader. Alles voortijdig afblazen - vóór het getal vol is - omwille van een Nero, een Stalin of een Hitler, zorgt blijkbaar niet voor winst. God moet zijn project voltooien.
Weet je Celine, er wacht ons een huwelijk tussen Jezus en zijn bruid. De bruid is de verzameling van mensen, multicultureel en over alle tijden heen, die van Jezus willen houden. Elk mens wordt uitgenodigd om deel te nemen aan dat feest. Wie ja zegt is "verloofd met Jezus" en wordt voorbereid op die bijzondere toekomst: wat mooi is, wordt verder ontplooid en wat vuil is, moet verwijderd worden, want voor duisternis is er geen plaats in die nieuwe wereld. En straks krijgt "de verloofde" een onsterfelijk lichaam, een originele andere naam en fonkelnieuwe kleren - allemaal beelden om een ingrijpend vernieuwende toekomst aan te duiden. God zorgt ook voor een ander decor: een nieuwe hemel en een nieuwe aarde. En dan volgt dat huwelijk als een onvergelijkbare happening met het mooiste wat de geschiedenis te bieden heeft: alle edelmoedigheid en vrijgevigheid, alle schoonheid, alle talenten en originaliteit… worden verenigd, en door de Vader als huwelijksgeschenk gepresenteerd aan Jezus. In harmonie verbonden tot één bruid, ontstaat een exponentiële rijkdom. Om dat huwelijk mogelijk te maken, werd een vrije mens geschapen. Daar is het de Vader om te doen. De bruid wordt voor eeuwig en altijd een waardige partner op Gods niveau. Enkel zó is God in staat zijn rijkdom met de mens te delen.
Celine, ik ken Gods timing niet. Evenmin heb ik zicht op de volgorde van de gebeurtenissen die ons te wachten staan. Maar het lijkt erop dat het getal vol moet zijn. Aan de mozaïek mag niets ontbreken. Pas dan is de bruid vol-tooid en kan het huwelijk doorgaan. Intussen wordt de mens opgeroepen zijn verantwoordelijkheid op te nemen, het kwade na te laten en een bron te zijn van goedheid. Tot zolang accepteert God ook de keerzijde en ziet Hij de pijn met lede ogen aan.
Maar Celine, kan je je voorstellen wat dat huwelijk teweeg zal brengen - wat voor een vuurwerk zo'n verzameling van liefde geeft? Dan pas zal ten volle blijken dat God handelde uit liefde en dat Hij er goed aan heeft gedaan de mens te maken. Dan zal de mens beamen dat het allemaal de moeite waard was en zal hij God feliciteren om hetgeen Hij heeft verwezenlijkt. Dan zal blijken waarom God het menselijk leven met zoveel pijn, verkoos boven de leegte.
* * *
ter aanvulling
Op dat moment kwamen enkele mensen Jezus vertellen van de Galileeërs die Pilatus had laten doden toen ze aan het offeren waren. Hun bloed had zich vermengd met dat van hun offers. "Denkt u," vroeg Jezus hun, "dat die mensen grotere zondaars waren dan alle anderen in Galilea, omdat dit hun overkwam? Nee, dat waren ze niet, zeg ik u. Maar als u geen nieuw leven begint, zult u allemaal omkomen, net als zij. En die achttien mensen die omkwamen bij het instorten van de toren van Siloam, denkt u dat die meer gezondigd hadden dan alle andere inwoners van Jeruzalem? Nee, zeg ik u. Maar als u geen nieuw leven begint, zult u allemaal omkomen, evenals zij." (Lucas 13:1 - 5)
Voor de Israëlieten was de relatie tussen rampspoed en 'straf van God', al gauw gelegd. Lucas verhaalt ons een passage waarin Jezus, naar aanleiding van een slachtpartij, nadrukkelijk afstand neemt van de gedachte dat die gruwelijke dood het gevolg was van het feit dat zij 'grotere zondaars' waren. En Jezus zet zijn woorden kracht bij, door te verwijzen naar een andere gebeurtenis, misschien veroorzaakt door een aardbeving: de instorting van de toren van Siloam, met achttien doden. Ook zij hebben niet méér gezondigd dan hun tijdgenoten. Ook deze natuurramp was geen straf van God.
Jezus ziet hier geen directe relatie tussen de levensstijl en wat gebeurd is. In die zin beschouwt Hij de Galileeërs als 'onschuldige slachtoffers' die toevallig het doelwit werden van Pilatus' wreedheid. En zij die onder het puin bedolven werden, als 'onschuldige slachtoffers' van de natuurwetten. In deze wereld zijn goed en kwaad niet altijd goed verdeeld.
Maar de commentaar die Hij toevoegt is ontnuchterend. Jezus ziet dat de omstaanders een gelijkaardige tragedie te wachten staat: ook zij zullen, indien zij geen nieuw leven beginnen, op vergelijkbare wijze omkomen. En hier legt Jezus wél een directe relatie tussen levensstijl en 'omkomen'. Wie niet kiest voor een nieuw leven, zal omkomen en zijn eeuwige bestemming nooit bereiken.
Jezus deelt dus niet het goedkope optimisme dat, omdat God liefde is, de dood per definitie synoniem is voor een beter leven. Die gedachte hoor je, tussen de regels door, soms in uitvaartdiensten: ofwel is er niets aan de overzijde van de rivier, en dan doet het er allemaal niet toe. Ofwel is er wél leven na de dood, en dan deelt iedereen wel in die glorie. Jezus distantieert zich van die valse troost. Als Gods goedheid en Gods almacht er aan deze zijde niet toe leiden dat iedereen het goed heeft, hoe kan dit dan volstaan om te bewijzen dat iedereen het aan de overzijde wel goed zal hebben? Het is niet omdat een mens zijn lichaam achterlaat, dat hij aan de overkant arriveert als een vernieuwd mens, met een geest gezuiverd van het kwaad en een ziel vervuld van liefde. Wie leeft voor zichzelf, is hierdoor gekleurd tot in het diepste van zijn wezen. Hij komt onveranderd toe aan de andere oever: met gebalde vuisten, niet bereid en niet in staat om de vreugde die God aanreikt aan te nemen.
Terugkerend naar het gesprek met Celine, moeten we dus toegeven dat 'het leven na de dood' het probleem van het lijden niet alleen veel kleiner, maar tegelijk ook veel groter maakt. Enkel een groot godsvertrouwen biedt bescherming tegen pessimisme!
Bekijk je liever de video's? 
'Het feestmaal en de vuilnisbelt - over hemel en hel' (8')
'De hemel verdienen? Of krijgen?' (8')
C.S. Van Audenard
augustus 2006
Heb je de illustratie al bekeken?
Wil je lezen over "Het kwaad in al zijn vormen" of over Dietrich Bonhoeffer?
Begin