Heb je de illustratie al bekeken?
Einde
DE VERSMALDE VRAAG EN HET VERBREDE ANTWOORD
christelijk denken over mens en maatschappij
3.
EEN GEBROKEN WERELD
alle horror uit de geschiedenis
Geschapen naar Gods beeld en gelijkenis, om binnen een bepaald kader een "doel op zich" te zijn. Maar reeds van in den beginne miskent de mens de grenzen. Wil hij of zij het ultieme doel zijn waarvoor alles buigt. De relatie tussen God en mens wordt al heel vlug verstoord. Mede onder invloed van Gods tegenbeeld, de perversie in persoon.
De duivel en ook de zondeval lijken pessimistische concepten. Weggemoffeld in de vergeethoek, deels als reactie op een verleden waarin het spotlicht voortdurend daarop werd gericht. Maar zonder het bestaan van beide wordt de visie op de mens veel negatiever. Omdat alle horror uit de geschiedenis dan inherent is aan de mens, en aan de god die hem geschapen heeft. Tot die conclusie waren de Grieken al gekomen. In hun godenwereld primeert onzekerheid. Je moet tal van goden gunstig stemmen. Je bent overgeleverd aan hun willekeur en hebt geen fundament om op te bouwen. Wie daarentegen uitgaat van een zondeval, gelooft in een paradijselijk begin met een zondeloze mens. Een terugkeer naar die situatie is dan in elk geval waarschijnlijker.
De bijbel daarentegen getuigt van God als de ultieme liefde. Hij is licht en in Hem is helemaal geen duisternis. Je ontmoet ook niet het dualisme van goed en kwaad als twee gelijke krachten. Jezus onderkent de aanwezigheid van een negatieve macht en plaatst haar als god van deze eeuw en machthebber van deze wereld wel erg hoog op de maatschappelijke ladder. Maar Hij geeft het koninkrijk van deze wereld geen overlevingskans want waar licht is moet het duister wijken. Zelfs al verstoort Gods tegenbeeld de vrede, in wezen heeft de duivel toch geen schijn van kans. Genesis bevat in zich veel hoop omdat de gevallen mens niet wordt verstoten. Omdat het goede het kwade overwint. Die bewering lijkt misschien goedkoop in het licht van wat we dag in dag uit ervaren. Maar de bijbel werpt een blik op de toekomst, op een tweede schepping die nog komen moet. Wie niet in de eerste schepping kan geloven, zal ook hier afhaken. Wie daar geen moeite mee heeft, kijkt op een andere wijze naar de toekomst en ziet dat een oerdroom in vervulling gaat. "Anders gaan leven" in een toekomende dimensie en daar vandaag al iets van mogen proeven.
Jezus illustreert die overwinning op fragmentaire wijze door de storm te luwen, door in voedsel te voorzien, door ziekte te genezen, door gebondenen in vrijheid heen te zenden. En door de dood als ultieme vijand te verslaan. Want wanneer de doden weer tot leven komen, dan wordt de schepping in miniatuur herdaan, en wordt de horizon onbegrensd. Het onwaarschijnlijke is dan bewezen. Toch voor Thomas, anders nogal kritisch ingesteld, die de opstanding "aan den lijve" mocht ervaren.
een weg waarvan hij het einde niet vermoedt
De mens mislukte al in de eerste test. De verleiding om God te evenaren bleek te groot te zijn. De mens volgde het advies op van Gods vijand. Op die dag zullen uw ogen geopend worden, en gij zult als God zijn. De mens negeert Gods richtlijnen en verlaat het kader waarin hij werd geplaatst. Hij verbreekt de harmonie en sluit, zonder dat expliciet te willen, een pakt met Gods tegenbeeld. Hij doorbreekt de rangorde en maakt nu duidelijk dat hij zijn eigen weg wil gaan. Een weg waarvan hij het einde niet vermoedt, want de breuk met God resulteert in een andere mens en een andere wereld.
De breuk leidt vooreerst tot een verandering in de spirituele wereld, in de ongrijpbare dimensie van de geest. De mens voert een staatsgreep uit die door een derde was bedacht. Verlaat de positie van gemandateerde en gedraagt zich nu als nukkig eigenaar. Brengt zo zichzelf in diskrediet en ondergraaft het fundament waarop zijn gezag over de schepping steunt. De autoriteit van de mens wordt verruild voor het recht van de sterkste. The survival of the fittest. Soms wint de mens het van de schepping. Vaak geldt het tegendeel.
Op de plaats van het gebeuren was de slang als toeschouwer aanwezig. Gods tegenbeeld had tot dusver geen zeggenschap, doch had zichzelf wel een figurantenrol toebedeeld. Noodgedwongen moest hij zich beperken tot het geven van wat "wijze raad". Maar dan wijzigt de situatie in zijn voordeel. Hij profiteert van het feit dat de autoriteit van de mens aan 't wankelen is gebracht en slaagt erin om het gezagsvacuüm op te vullen. Niet altijd zonder slag of stoot, niet altijd in dezelfde mate.
De nieuwe machthebber betwist Gods eigendomsrecht en beschouwt de aarde wederrechtelijk als zijn terrein. Oorlog komt nu in de plaats van vrede. De periode van de onschuld is definitief voorbij. De mens moet nu voortdurend op zijn hoede zijn voor het kwade in zichzelf en in zijn naaste. Voor de natuur die hem omringt, voor de ziekte in zijn lichaam, en voor de inspiratiebron van al het ruwe en al het gepolijste kwaad, als oorzaak achter de oorzaak. Een moeilijk te vatten persoonlijkheid, erg flexibel en zo goed gecamoufleerd, dat velen zijn bestaan in twijfel trekken. Een expert die de menselijke ziel, gedachten en gevoelens handig kan bespelen en er in zou slagen twee stenen te doen vechten met elkaar. Iemand met historisch inzicht en talenten als coördinator. Met als einddoel de vernedering van God en de dood van deze schepping.
je kan het onkruid ook bemesten
Het lijkt alsof Gods tegenstrever in de bodem van de mens het kwade heeft gezaaid, waardoor die mens in zichzelf voortdurend onkruid moet gaan wieden. Maar je kan dat onkruid ook bemesten want je hebt de relatieve vrijheid om het programma van je keuze op te laden. Als ontbijt kan je opteren voor de arrogante "waarheid" in een krant die durft. Tijdens de koffiepauze vertelt een collega met veel flair een pikant verhaaltje uit haar eigentijdse weekblad. Tussendoor gluur je over de schouders heen naar een tijdschrift dat je toch maar liever niet in huis zou halen. Thuisgekomen nog even kijken in het tv-blad dat anders is dan de andere, en er prat op gaat dat het alles weet te kraken. En 's avonds volgt dan een tv-programma van bedenkelijk allooi. Zonde is aantrekkelijk en smaakt veelal erg zoet. De smaakpapillen worden aangetast. Zelfs kwetsen of vernietigen kan een genoegen vormen. Een ander mens zien lijden - horror bekijken en opnieuw bekijken - is door de video een industrie geworden.
hun ode aan de arrogantie en de ijdelheid
Het negatieve element is onafscheidelijk aanwezig in de geschiedenis van de mens. Maar niet alle tijden zijn gelijk. Soms is het negatieve enkel als een ondertoon aanwezig. Verwezen naar de achtergrond. Van tijd tot tijd, als een verkeerde aanslag op het orgel, de kop opstekend. Afgewezen en veroordeeld waar herkend. Maar is die veroordeling onbarmhartig of selectief, dan heeft het kwade ook hier een nieuwe verschijningsvorm gevonden.
Soms komt het negatieve heel grof tot uiting. Een wanklank die het maatschappelijke leven overheerst wanneer wat kwaad is, tot wet verheven wordt. Formeel zoals in Hitlers rijk, of informeel wanneer het rechtsgevoel ontbreekt en de cultuur overheerst wordt door de sterkste. Misschien wordt het egoïsme handig uitgespeeld. Niet direct herkenbaar. Wat destructief is wordt voorgesteld als ideaal, duisternis wordt licht. De wereld van de film en de reclame illustreren dit door hun ode aan de arrogantie en de ijdelheid. Soms is het niet meer dan een amusante Spielerei, door elkeen met een korreltje zout genomen. Maar veelal doen ze een beroep op de slechte eigenschappen van de mens, waar we zo al genoeg last mee hebben. Of ze geven een leugenachtig en vertekend beeld. Maken op een schreeuwerige wijze het leven tot een paradijs, voor wie de juiste wagen heeft gekocht, verknocht is aan zijn sigaret of drankje, de lotto heeft gewonnen… Dat alles wordt zonder veel kritiek aanvaard als een normaal aspect van 't leven. En dat hoewel minder verregaande aanspraken, ook al worden ze voorzichtig geformuleerd en op beperkte schaal verspreid, van zij die beweren Gods levensvreugde te ervaren, in diezelfde cultuur al vlug afgewezen worden als te zweverig. In een horizontale wereld zal een lijn die opwaarts is gericht al vlug storend overkomen. Daar waar alles is vervlakt lijkt het alsof de verticale beweging vervuld is van pretentie. Communistische regimes hebben gepoogd dit alles neer te buigen met geweld. Een streven dat maar niet wou lukken. Onder meer omdat het indruist tegen de geaardheid van de mens. Het lijkt alsof de onderdrukking de interesse naar het bovennatuurlijke van een volgende generatie veeleer aanwakkert.
de oneigenlijke zelfmoord
Zoals gewoonlijk na de storm, komt ook in Genesis de stilte. Angstvallig wachtend op een reactie van de Schepper die zijn relatie met de mens kapot zag gaan en ziet hoe de geschiedenis zich zal ontrollen, hoe Hij zal behandeld worden als een lastpost of als een figurant. God wordt alleen gelaten met het verscheurende dilemma tussen rechtvaardigheid en liefde. Zoekend naar een oplossing voor de oneigenlijke zelfmoord van de mens. Zoekend hoe Hij het oorzakelijk verband doorbreken kan tussen de zonde van zijn evenbeeld en diens terugval naar het stof waaruit hij was genomen.
De stilte wordt verbroken. God reikt de hand, Hij wil de vriendschap terug hersteld. Gods antwoord is vooreerst een vaststelling van feiten. Een diagnose waarin de schade wordt bepaald, maar ook een proces verbaal waarin de mens als schuldige wordt aangewezen. Het is niet altijd duidelijk in hoeverre die schade direct veroorzaakt wordt door de menselijke val, want ook Gods interventie heeft gevolgen. De opstand is als een computervirus die Gods programma's in de war stuurt. Maar de Programmeur perkt de gevolgen in. Hij kan zijn zegen niet verlenen aan een aanval op Zichzelf, en zal dus op sommige punten expliciet gaan tegenwerken, waardoor het leven lastig wordt. Gods tegenwerking - Gods vloek zoals Genesis dit nogal scherp omschrijft - is een haltuitroep gericht aan de mens, om hem terug te brengen tot de realiteit, en aldus erger te voorkomen. Een "gecontroleerde waarschuwing" die hem doet gevoelen dat zijn levensstijl verkeerd is, en dat hij, spijts de belofte van de tegenstander, geen God geworden is. Een haltuitroep die niet weg te cijferen is uit een opvoedingsproces. Een symptoom erop wijzend dat de essentie in die diepere dimensie verloren is gegaan nu het contact met God verbroken is, en dat de mens nu levend dood is. De vervloeking is uiteraard begrensd want God beoogt het positieve. Hij verlangt niet dat de mens ten onder gaat, maar dat hij moge leven. Het woord vervloeking dekt niet echt de lading, want Gods zogenaamde tegenwerking ligt voornamelijk verweven in zijn schepping. Het is een automatisme dat in werking treedt wanneer de mens de grenzen overschrijdt en aldus de ingebouwde logica doorbreekt. En grenzen behoren nu eenmaal tot het wezen van al wat niet aan God gelijk is. Maagpijn is zo'n automatisme dat kan ontstaan als het leven gejaagd is. Zure regen is het resultaat van roofbouw op de natuur. Een verzuurde levensstijl is het gevolg van een leven zonder vergeving, vervuld van wrok en haat. De wet van de zwaartekracht is ook zo'n grens, onmisbaar om met beide voeten op de grond te blijven staan, maar een genadeloze beul voor wie - al of niet met voorbedachten rade - via het raam van de bovenverdieping het huis uit wil. Maar zelfs al zijn de wetten van de fysica en van de psyche soms onze tegenstanders, toch worden pijn en moeite voornamelijk veroorzaakt door menselijke fouten, doordat de mens Gods richtlijnen negeert en de ander niet behandelt zoals hij zelf wil behandeld worden. Zou deze gebroken wereld er niet paradijselijk uitzien wanneer we onze naaste zouden liefhebben als onszelf?
het oorzakelijk verband verschoven
Na de diagnose komt de remedie. God wil een herstel maar dat blijkt niet eenvoudig te realiseren. Het verleden kan niet herschreven worden en het is niet mogelijk de mens vrij te pleiten van elke schuld en de zaak te seponeren. Zomaar de spons vegen over alle zonde zou immoreel zijn. De schuld moet vereffend worden en de aangerichte schade moet hersteld. De remedie moet daarenboven oplossingen aanreiken voor de toekomst. Het dichten van zo'n kloof vraagt een Goddelijke interventie. De mens is niet in staat de aangerichte schade te herstellen. God belooft de komst van een Bevrijder die de schuld op zich neemt. Hij houdt zich aan de wetten van zijn schepping, ook al gaat dit ten koste van Hemzelf. Het oorzakelijk verband tussen de menselijke fout en de aangerichte schade wordt verschoven naar de mensgeworden God, ergens ingeplant in tijd en ruimte, nu tweeduizend jaren terug, op het kruispunt van drie continenten. Waar ook de eerste mens het licht zag, daar ergens in de buurt wordt de tweede Adam geboren.
Na amper 33 jaar komt er een voorspelbaar einde. Gestorven voor een ideaal? Op zich niet zo uniek. De kruisdood lijkt wel het orgelpunt van de acties van Gods tegenstrever. Jezus in het nauw gedreven - Gods nederlaag lijkt nu compleet. Het Licht is uitgedoofd. De pessimist heeft toch gelijk gekregen! Maar bij nader toezien was er een vreemde samenloop van omstandigheden. Werd niet alleen de mensgeworden God gedood, maar ook de zondige stof-geworden mens, wiens plaats door Hem was ingenomen.
Bekijk je liever de video? 'Een sober lijdensverhaal met aanwijzingen van hierboven' (8')
Onpeilbaar voor de buitenstaander is het spirituele drama rond de kruisdood. God stelt Zijn Zoon, en dus Zichzelf, aansprakelijk voor al wat fout ging. Jezus neemt als zondebok het negatieve in zich op. De spectaculaire gruweldaden die we terugvinden in de historische romans en die ook vandaag in de media tot uiting komen. Maar ook alle opgekropte haat, elke verwensing en het kleine egoïsme van alledag, teveel om op te noemen. Het lam dat de zonde van de wereld wegneemt. Het lam dat het oorzakelijk verband verbreekt door zelf de schulden te betalen. Maar 't gaat heel wat verder dan de familiale polis - de burgerlijke aansprakelijkheid van de ouder voor de fouten van het kind. God identificeert zich met de mens en ondergaat de straf in onze plaats. Hij schenkt de mens vergeving, tot in het ultieme, ook bij zijn eigen kruisdood. Vader, vergeef het hen, want zij weten niet wat zij doen.
De beweging actie - reactie werd zo voltooid. Niet dat Jezus het monopolie had voor het incasseren van de slagen, want elkeen van ons draagt de gevolgen van de zonde van de mens en van de gebrokenheid van deze wereld. Neen, het betreft veeleer de weerslag van de mislukking van de mens, op de eeuwige dimensie. Daar heeft het goede het kwade overwonnen en werd het zondige ik gedood.
Het offer ware zinloos wanneer Jezus voor goed gestorven ware. Want dan was Gods contactpunt met de mens gedood en was elke brug verbroken. Was het goede verdronken samen met het kwade. Maar in het Woord is leven.Jezus heeft kiemkracht in zichzelf, om na het oordeel te herleven. Enkele honderden tijdgenoten konden dit getuigen, waaronder de vroeger geciteerde Thomas, als één der laatsten in de rij.
Na de opstanding kwam ook de opvaart als overstap naar de eeuwige dimensie. Toch weer zo'n moeilijk thema. Toegegeven, zoiets behoort niet tot de dagelijkse sleur, niemand heeft hierin ervaring. Of misschien toch… die enkele personen die klinisch dood waren, en teruggeroepen werden. Een vervluchtige ervaring waar de toeschouwer niet veel aan heeft. Numeriek te onbeduidend voor een relevante steekproef.
waarom nog verse wonden?
Moeilijk begrijpbaar is de tegenspraak tussen de geclaimde totale overwinning die besloten ligt in Jezus uitroep aan het kruis "het is volbracht", en het feit dat Gods tegenstrever ook nadien in volle hevigheid tekeer gaat en dus blijkbaar niet uitgeschakeld is.
Waarom kan die maniak tot op vandaag slachtoffers maken en verder gaan met zijn vernietigende werken? Waarom uitstel van executie? Waarom niet enkel littekens, maar ook nog verse wonden? Waarom nog een Nero en een Hitler? Waarom nog oorlogen en onbeschrijfelijke wreedheid?
Misschien moet God ook hier, wil Hij de mens als Zijn evenbeeld bewaren, consequent blijven met zijn scheppingsplan. Misschien moet Hij de positie van de mens respecteren en hem betrekken in de strijd. Zo geeft Jezus aan Petrus de sleutel om op aarde te binden en te ontbinden, om zonden toe te rekenen of te vergeven. In zijn afscheidsspeech roept Jezus de aanwezigen op om, in afwachting van zijn terugkomst, zijn boodschap te verspreiden. Hij rekruteert medewerkers - vrienden noemt Hij hen - die op hun beurt anderen zullen uitnodigen deel te nemen aan het komende festijn, maar daarbij op heel wat weerstand stuiten. Want ook zij raken betrokken in die strijd. Paulus weidt in zijn brief aan de Efeziërs uit over een strijd die uitgevochten wordt in andere dimensies, over de slagkracht van de individuele christen en van de kerk. Maar die wapenuitrusting werd doorheen de voorbije eeuwen maar al te vaak verruild voor de wapens van deze wereld. Godsdienst werd een dekmantel om een eigen koninkrijkje op te bouwen. Oorsprong, middelen en doel staan dan diametraal tegenover Jezus' boodschap. Maar voor de buitenstaander wordt het moeilijk om het koren van het kaf te scheiden. Het evangelie werd in diskrediet gebracht door vele zogenaamde christenen.
De verklaring voor de manifeste tegenstelling tussen de absolute overwinning en de zichtbare realiteit is misschien ook te vinden in het feit dat het hier gaat om twee verschillende dimensies, die elkaar niet helemaal overlappen. De uurwerken staan niet gelijk. De zondeval en ook de kruisdood als gebeurtenissen die ergens wel en ergens niet in onze tijdsdimensie staan. Elk individu is weer een zondig mens. De zondeval herhaalt zich in elk leven. "Uw wil geschiede op aarde zoals in de hemel" houdt de erkenning in van de absolute overwinning in die andere dimensie, en de wens dat die schoonheid ook in de wereld van de mensen zichtbaar wordt.
Gods overwinning over 't kwaad is nog niet doorgebroken in onze wereldorde. De confrontatie tussen goed en kwaad is een strijd die woedt op wereldschaal, of die een thuis maakt tot een hel. Een strijd die wordt geboren in 't diepst van de gedachten. Paulus ontmoette die spanning in zichzelf en ervoer de contradictie tussen het verlangen lief te hebben en de dictatoriale neiging van het eigen ik. Als ik het goede wens te doen, is het kwade bij mij aanwezig. Mijn innerlijke mens verheugt zich in de wet van God, maar in mijn lichaam zie ik een andere wet, die vecht tegen de wet van mijn verstand. Maar Paulus gaat nog verder in zijn uitleg en komt tot de conclusie dat hij nu reeds in Gods overwinning deelt omdat hij, door Gods kracht, het negatieve ik buiten spel kan zetten.
Op Golgota werd het oorzakelijk verband verschoven, eens en voor altijd. De beweging actie - reactie is doorbroken. Onze fouten moeten ons niet langer blijven achtervolgen. De weg voor een totale amnestie is nu geëffend, de poort geopend voor een nieuwe schepping. Maar de verworvenheden van de kruisdood worden niet dwangmatig opgelegd. De mens kan niet worden verplicht het geschenk te accepteren. God brengt de menselijke geest opnieuw tot leven en kan gaan samenwerken met hen die zijn vredesvoorwaarden accepteren. Die de eigen wapens inleveren en bereidheid tonen om God weer God te laten zijn. Die, zoals Jezus het omschrijft, opnieuw geboren willen worden.
naar hoofdstuk 4: EEN DOORSNEDE VAN DE MENS
Heb je de illustratie al bekeken?
Begin