Heb je de illustratie al bekeken?
Einde
DE VERSMALDE VRAAG EN HET VERBREDE ANTWOORD
christelijk denken over mens en maatschappij
4.
EEN DOORSNEDE VAN DE MENS
een rusteloze zoektocht kan van start gaan
Genesis beschrijft een mens in de geest verenigd met zijn Oorsprong. Online verbonden met de Absolute, die als Schepper het referentiekader vormt voor goed en kwaad. De mens had nog geen deel aan de boom van kennis van goed en kwaad. De morele keuze lag bij God die zijn woonplaats had gekozen in de controletoren van elk mens. God woonde in de mens en inspireerde hem. Een garantie voor een esthetisch verantwoord samenvoegen van verschillende aspecten tot één mens, en het verzamelen van vele mensen tot één mozaïek.
Maar de Verkeersleider wordt aan de deur gezet. Gods Geest is niet meer welkom. De controletoren functioneert niet meer zoals het hoort. De spontane harmonie binnen in de mens is zoek geraakt. Hij schaamt zich nu tegenover God en tegenover de medemens. Het tijdperk van de onschuld en van de vanzelfsprekendheid is afgesloten. Naakt zijnde voelt het eerste mensenpaar zich nu bedreigd en zoekt bescherming in een nogal primitieve garderobe. Lichaam, ziel en geest verhouden zich onwennig en soms zelfs vijandig tot elkaar. Afgesneden van zijn oorsprong wordt de mens ten diepste ontevreden. Een rusteloze zoektocht kan van start gaan … een zoektocht of een vlucht voor de individuele mens en voor het volk waarbij hij hoort. Zoekend naar een eigen identiteit. Zoekend naar het goede of het kwade. Vluchtend voor zichzelf of voor een ander. De zoektocht leidt tot partiële resultaten. De tevredenheid resulteert dan in een halte, in een culturele status quo. Misschien ligt het accent dan op het spirituele en misprijst men de materie. In onze maatschappij is het net omgekeerd. Misschien spitst ook de individuele mens zijn aandacht toe op één bepaald aspect en komt hij zo eenzijdig tot ontplooiing. Op het terrein van sport of entertainment kan specialisatie leiden tot publieke bekendheid en tot roem, en tot een buitensporige beloning van de prestaties. De mens wordt dan verheven tot idool, opgejaagd om zich verder te volmaken. Een verenging van de persoonlijkheid heb je ook wanneer iemand geobsedeerd raakt door beroep of hobby, niet meer kan genieten van gewone dingen, en elk sociaal contact weer ombuigt naar een gesprek over de eigen passie. De mens verbreekt zo zijn drie-eenheid.
Soms ook wordt het broze evenwicht bereikt en wordt de mens de drie-eenheid die hij behoort te zijn. Wie vrede heeft gevonden in zichzelf is een gelukkig mens. Hij is klaargemaakt voor 't leven, in staat z'n medemens te accepteren.
de mens als een drie-eenheid
Het christelijke mensbeeld komt tot uiting in de afscheidsgroet van Paulus aan de christenen van Thessalonica. Mag het zo zijn dat je geest, ziel en lichaam in al hun aspecten onberispelijk bewaard blijven tot aan de komst van onze Heer Jezus Christus.Paulus maakt een doorsnede van de mens, en toont ons drie aspecten. Geen innoverend inzicht, slechts een herhaling van wat gemeengoed was in het joodse denken. Wat duidelijk tot uiting komt in de "tien geboden": Gij zult de Heer, uw God liefhebben met geheel uw hart, geheel uw ziel en met al uw krachten. Voor de inwoners van Thessalonica was dit misschien wél een nieuwe gedachte aangezien de materiële dimensie in de Griekse cultuur beschouwd werd als een hinderpaal voor de ware kennis.
De mens als een drie-eenheid. Moeilijk om elk onderdeel apart te onderscheiden, want verweven in elkaar, zonder afgelijnde inhoud.
De geest, het hart als levensbron, de motor van het leven. Uitgerust met zendmast en ontvanger als contactpunt met God en een spirituele wereld.
De ziel, de psyche, met het verstand en de emoties. Vreugde en verdriet ingekaderd in een temperament. De hartstochtelijke mens of de droge intellectueel, in elk van hen ligt het accent weer anders. En een geheugen waarin alles of toch heel veel wordt bewaard, hoewel vaak diep verborgen.
En ergens in ziel of geest, of tussen beide in, de stuurhut van het leven, met ruimte voor een kapitein. 't Kan God maar ook het ego zijn. Met de wil als roer, en het geweten en de intuïtie als kompas.
Het lichaam van de mens. Als vijfvoudig handvat op de materiële wereld, het best te onderscheiden. Draagt de boodschap uit die in het innerlijke leeft. Of voert een harde dictatuur, wanneer enkel het in leven blijven telt, en verlamt dan de innerlijke mens.
Drie facetten van de mens, noem ze zoals je wilt, elk met eigen inbreng en unieke waarde. Met het accent weliswaar op de innerlijke mens, maar zonder dat dit bij het joodse volk leidde tot een devaluatie van de andere aspecten. Later wel, onmiskenbaar, wanneer mede onder Griekse invloed, het lichaam streng te mijden werd.
de drie-eenheid is door hem gewild
De drie-eenheid is door Hem gewild. Elk moet zijn rol vervullen. Het maakt de mens tot mens, uitgebalanceerd en aangenaam in omgang. Is het evenwicht verbroken, dan zal dit schaden, en pijnlijk overkomen. Lichamelijke kracht, niet gebreideld door 't verstand, zal efficiëntie missen en vaak zinloos zijn. En omgekeerd, intellect kan zich niet uiten zonder lichaamskracht. Vroeger de kreupele, de verlamde en de blinde. Nu vooral diegenen getroffen door het moordende verkeer of door een arbeidsongeval. En, even buiten onze eigen grenzen, de anonieme slachtoffers van het verbijsterende oorlogsgeweld. Gehandicapt, geslagen en gekwetst, een pijn ook voelbaar diep vanbinnen.
Kil en afstandelijk, zo wordt de mens zonder gevoel voor humor, intellect niet vergezeld door de emoties. En omgekeerd, onbetrouwbaar is de humor zonder ernst. En wat doe je met emoties als de rede niet objectiveert? Emoties maken van een mug een olifant. Verstand reduceert wat opgeblazen is opnieuw tot zijn ware proporties. Hoe moeilijk zal het leven zijn wanneer de problemen niet van onder het vergrootglas willen wijken, omdat de rede niet zijn aandeel krijgt.
Wat zijn verstand en emoties waard zonder een geweten dat toetst, een wil die leidt? Zonder visie? Zonder geloof dat de band met God legt, en de krachtbron van de Allerhoogste weet aan te boren? Zonder de hoop die tegenslagen weet te dragen en energie geeft om weer recht te staan? Zonder de liefde die nodig is opdat je meer zou geven dan wat de ander rechtens toekomt. Liefde ook om de ander te vergeven en de kringloop oog om oog, tand om tand te doorbreken?
niet alleen hij die zijn naaste doodt . . .
De drie-eenheid in de mens heeft tot gevolg dat alles door kan stromen. Vroeg of laat wordt de daad bij het woord gevoegd want verkeerd handelen vindt zijn oorsprong in de innerlijke mens. In de Bergrede wijst Jezus niet enkel de uitkomst, maar ook de oorsprong aan als zonde. Niet alleen hij die zijn naaste doodt, maar ook hij die hem uitscheldt, wordt schuldig bevonden. Niet enkel hij of zij die overspelig is, maar ook diegene die zijn fantasie de vrije loop laat. De reden daartoe ligt niet zozeer in de vrees voor de uitkomst, de wetenschap dat vroeg of laat het denken het handelen zal beïnvloeden. Wel in het feit dat de innerlijke mens net zo goed een realiteit is als de uiterlijke. Een realiteit waarin ook wordt gekwetst, zij het zintuiglijk niet te onderkennen. Een werkelijkheid ten volle voelbaar voor God die vrij beweegt in alle dimensies, en "de visu" geconfronteerd wordt met datgene wat in het onzichtbare beweegt. Bovendien laat denken net zo goed als handelen zijn sporen na in de menselijke geest. En wanneer straks het lichaam weer tot stof vergaat, wordt die gekleurde geest de kiem voor een andersoortig leven. De negatieve stroom kan, door de tijdsdimensie heen, ons blijvend achtervolgen. Wat een mens zaait, dat zal hij oogsten, wordt ook op lange termijn bewaarheid.
stroomverlies
De drie-eenheid is eveneens een open markt voor al wat goed is. Een blij hart bevordert de genezing. De positieve ingesteldheid van het hart, de positieve levensstroom beïnvloedt de innerlijke en de uiterlijke mens. Zij maakt het gevoelsleven sereen en het denken helder. Zij verkleint de risicofactor voor maag- en hartklachten. Biedt daarenboven een goed vertrekpunt om in te treden in de maatschappij en daar op te bouwen in plaats van destructief te werken.
De levensstroom kan best starten bij de bron. Als iemand tot mij komt, dan zal er een rivier van levend water uit zijn binnenste vloeien. Een uitnodiging om in contact te treden met de Schepper!
Met de levensbron verbonden zijn zal niet volstaan. Goede intenties leiden niet automatisch tot goed handelen. Van nature uit is er een tendens tot degeneratie, tot stroomverlies. Er is volharding nodig om de daad bij het woord te voegen en de positieve stroom in handelen om te zetten. Een inspanning die de bijbel van ons vraagt. Heel duidelijk doorheen de brief van Jakobus. Net zoals het lichaam zonder de geest dood is, zo is ook het geloof dat niet in daden wordt omgezet dood. Ligt de weg naar de hel niet geplaveid met goede voornemens? Het probleem ligt meestal niet in wat we fout doen, maar wel in 't feit dat we nalaten om goed te doen. Nalaten wordt niet gauw herkend als kwaad, glipt voorbij de toets van het geweten en wordt al evenmin tot staan gebracht door de "sociale controle". Het geheugen laat ons in de steek, we wuiven de belofte weg en knikkebollen verder in een zachte slaap. Een gedachte, een waarheid wordt zo ondermijnd en krachteloos gemaakt, omdat ze niet in de praktijk werd omgezet.
smeltpatronen die heel wat vlugger doorslaan
En ook de maatschappij kan best rekening houden met dit principe van het "vrij verkeer". Want men kan niet vermijden dat het onderscheid vervaagt tussen het amuserende geweld binnen het tv-programma en het veroordeelde geweld er buiten. Akkoord, veelal houdt de kijker alles binnen de perken van de rede, maar toch telt elke maatschappij voldoende zwakke schakels. Smeltpatronen die heel wat vlugger doorslaan dan de norm. Eén doorgeslagen zekering verlamt een gans circuit en een kortsluiting kan erg veel schade aanrichten.
De drie aspecten van de mens verdienen het nodige respect. De geest heeft medezeggenschap over het lichaam. Moraal en godsdienst over politiek en economie. En ook wetenschap en technologie zijn er niet voor eigen glorie en mogen niet verworden tot een doel op zich want veel toegewijde inzet dreigt gecompromitteerd te worden door de lokroep van het geld. Of van de roem, want het maakt indruk, en het streelt het eigen ik, wanneer het spotlicht van de media even wordt gericht op het eigen kunnen.
Een waardevrij terrein vind je niet zo gauw. Overal opnieuw moet men de waardigheid van de individuele mens eerbiedigen. Ook de werkgever moet goed en kwaad in ruimer kader blijven zien, en niet herdefinëren in functie van het actuele doel. Geen roofbouw op het lichaam om economische motieven! Enkele decennia terug was de beperking van de arbeidsduur de voornaamste inzet van de syndicale strijd. In onze "38-uren week"-verwende-oren klinkt het wat banaal. Of misschien ook niet - voor sommigen die ploegenarbeid verrichten en zo hun gezondheid en hun familiale leven bij mondjesmaat opofferen voor een economisch ideaal, noodgedwongen of met voorbedachten rade.
Eerbied opbrengen voor het lichaam, ja, maar evenzeer voor de innerlijke mens. Zo goed als mogelijk de totale mens betrekken bij zijn arbeid. Dat hij zich verantwoordelijk weet voor een deeltje van 't geheel en ruimte krijgt voor initiatief zodat zijn creativiteit aan bod kan komen. Oog hebben voor de nood aan waardering en sympathie. Medeleven in plaats van kille rationaliteit. Respect ook voor het geweten. Geen chantage met het oog op winstbejag tegenover een ondergeschikte die werkt "om den brode", die een gezin moet onderhouden en financieel afhankelijk is van zijn job.
als het van mij zou afhangen ...
Eerbied voor de drie-eenheid van de mens. Maar geen naïef idealisme. Wetend dat goede intenties en mooie woorden niet volstaan. Wetend ook dat men niet altijd mag rekenen op goede trouw aangezien de mens soms handelt met kwaad opzet. Te veel tolerantie schaadt. Normen aangevuld door gezagsstructuren en controle-instrumenten kunnen het individu beschermen tegen eigen zwakheid en tegen agressie van de medemens.
Wie de christelijke principes over mens en maatschappij in concreto vorm wil geven, moet tewerk gaan met de nodige omzichtigheid. Bouwen is moeilijker dan graven. De leek in het vak vindt in een handomdraai voor elk probleem een oplossing. "Ze moesten dit …, ze zouden beter …, als het van mij zou afhangen …". De beste stuurlui staan aan wal. Maar ook de tenoren van het politieke forum bezondigen zich meer dan eens aan grootspraak. Wie naar de oppositie wordt verwezen keert met de wind van richting, wordt demagogisch en weet nu beter dan tevoren wat recht en onrecht is. Hij wijst met de vinger en heeft voor elk maatschappelijk probleem een oplossing.
Het heeft echter geen zin goed klinkende academische standpunten in te nemen, die onuitvoerbaar zijn in de praktijk. Of oplossingen te veralgemenen zonder rekening te houden met de variabelen van een cultuur. Waarom mooie theorieën opbouwen die geen rekening houden met het verbazende vermogen van de mens om wat recht is in eigen voordeel krom te buigen? Goedkope uitspraken wekken valse verwachtingen en ondermijnen zo de geloofwaardigheid van de politici.
Hou je rekening met alle technische details, dan wordt bouwen geen gemakkelijke opgave, omdat je dan de zes zijden van de teerling ziet. Zes soms tegenstrijdige aspecten, moeilijk verzoenbaar met elkaar. Neem bijvoorbeeld de ganse scala van de binnenlandse politieke problemen, waarin enkel een genuanceerde visie juist kan zijn, maar waarin het partijstandpunt vaak eenzijdig is gericht op die klasse waar men de stemmen moet gaan halen. Blokkering van de (huur)prijzen, subsidiëring van de landbouw, het indexmechanisme … drie voorbeelden opgevist uit de grabbelton van sociale maatregelen met hun soms moeilijk in te schatten neveneffecten op lange termijn.
Andere maatregelen, zoals het beheersen van de inflatie of het terugdringen van het begrotingstekort dat de komende generatie vleugellam kan maken, worden niet zo vlug als sociaal herkend. Maar het korte-termijn-voordeel kan zich straks keren tegen diegenen met de grootste nood.
het tijdperk van Aquarius
Het wereldbeeld verandert. atheïstische ideologieën ruimen het veld en maken plaats voor een nieuwe religiositeit. Sinds heel wat jaren effent de horoscoop het pad voor het alternatieve denken. Sommige mensen geloven dat er in het tijdperk van Aquarius een ideale mens geboren wordt. Via een godsdienst zonder God hopen ze zichzelf te verlossen en op paranormale wijze een stukje god te worden. Ze maken de smalle weg van Jezus overbodig.
En voor de realist die er prat op gaat dat hij met beide voeten op de grond staat, opent bio-engineering nieuwe perspectieven. Het lijkt nu zelfs binnen handbereik om een übermensch te scheppen en te dupliceren in het gewenste aantal exemplaren.
Deze nieuwe ideologieën kunnen ook hun offers eisen. Een revolutionaire garde van verlichte geesten krijgt "carte blanche" en ontvangt het recht om de medemens te knechten en in diens plaats te denken. Zij kroont zichzelf tot koning en bepaalt hoe obstakels worden weggeruimd.
Het zou niet de eerste poging zijn om met arglist, onderdrukking en geweld, de pijlers van een ideale maatschappij in de aardbodem te dreunen. In de naam van Jezus werden heidenen gedwongen tot bekering en werden zogenaamde ketters uitgemoord. Recenter hadden we de dictatuur van het proletariaat … de klassenloze maatschappij is uitgebleven. En toch wordt er voor dat uitgedoofde ideaal hier en daar nog steeds geofferd.
Wie in een zoektocht naar een ideaal de Schepper links laat liggen en diens mensvisie negeert bouwt op een vergankelijk fundament en kan geen blijvend resultaat verwachten. Wie God niet God laat zijn, maar zelf de spil is van een nieuwe orde, misleidt zichzelf en zijn publiek en brengt de schepping verder uit balans.
Naar hoofdstuk 5: DE INNERLIJKE MENS
Heb je de illustratie al bekeken?
Begin