Waarom toch die bijbel? (IV)

graven als een archeoloog

een cursus snellezen komt niet van pas

Wie wijsheid uit de bijbel put, mag zich niet beperken tot het citeren van enkele oneliners. Hij mag evenmin overhaast besluiten, want anders is de kritiek terecht, dat je met de bijbel alles kan bewijzen. Bijbellezen doe je dus liefst op een doordachte wijze. Je gaat dan tewerk zoals een archeoloog, en graaft dus zowel in de diepte, als in de breedte.

Graven in de diepte houdt in dat het bijbelgedeelte in zijn context wordt gelezen. Misschien gebruik makend van meerdere vertalingen om de nuances van een woord in de oorspronkelijke taal te vatten. Een verklarend woordenboek kan ook geen kwaad. Evenmin als een inzicht in historisch gegevens. De cursus snellezen laat je daarentegen beter links liggen. Er is tijd nodig om één en ander te begrijpen. De lezer moet alles laten inwerken, en daarbij niet enkel rekenen op zijn en andermans verstand, maar ook op Goddelijke inspiratie.

Een archeoloog graaft niet enkel in de diepte - hij graaft ook in de breedte, tot alle fundamenten zijn ontbloot en hij een overzicht heeft over de ganse site. Alle vondsten worden geïnventariseerd, en dat laat toe te concluderen. De aanvangshypotheses worden gaandeweg bevestigd of ontkracht. Historische waarheid komt zo aan het licht.

een symbolisch stripverhaal

Wie de bijbel leest, moet ook graven in de breedte. Begint hij met evangelie - de woorden van Jezus - dan wordt hij al vlug beloond met vele waardevolle vondsten. Het zijn aanbevelingen die erg bruikbaar zijn in het gewone leven en een stimulans vormen om het zoekwerk voort te zetten.

Na de evangelies volgt een beschrijving van het leven van de eerste christenen en daarna een reeks brieven van Paulus en van de apostelen. Die geschriften bevatten een interpretatie van Jezus' woorden, zijn kruisdood, zijn opstanding… door de getuigen van het eerste uur. Uit hun geschriften en hun levensstijl - uit de acties die ze ondernamen - leren we hoe zij hun Meester begrepen hebben. Wie Jezus wil verstaan, kan die teksten maar beter au sérieux nemen.

Tijd dan, voor een terugblik naar het oude testament. Wat daar in het oog springt is het failliet van de idee dat die mens, wanneer hij is ingebed in een "rechtsstaat", alles wel zal oplossen. De juridische benadering en het moraliserend optreden laten de wortel van het kwaad onaangetast. Gij zult… en gij zult niet… biedt soms een tijdelijk soelaas, maar kan de kloof tussen God en mens niet dichten. Het geeft geen antwoord op de vraag waar die vervuilde onsterfelijke ziel - die het ultieme licht niet kan verdragen - ten lange laatste heen moet. De oude boeken belichten zo de noodzaak van een goddelijke verlossing die reikt tot het diepste van de mens.

Tegelijk bevat dat oude testament in woord en beeld, al vele indicaties aangaande Gods idee omtrent die bevrijding. De joodse offerdienst lijkt wel een symbolisch stripverhaal. Johannes de Doper kende uiteraard die eredienst. Toen hij Jezus ontmoette zag hij het verband met Jezus, en hij benoemde hem dan ook "het Lam van God".

beschreven in drie fasen

Lezing in de breedte toont dus hoe die kerngedachte van de verlossing - het unieke van het christendom - in de bijbel in drie fasen wordt beschreven: in de vooruitblik, in de gebeurtenis zelf, en in het vervolg. Wie zich vragen stelt omtrent het waarom van Jezus' leven, krijgt dus informatie aangeboden uit diverse bronnen die elkaar door de eeuwen heen aanvullen en verklaren.

Lezing in de breedte is ook nodig wanneer het gaat om morele normen en de aangeprezen levensstijl. Op dat punt lijken de bijbelboeken soms met elkaar in strijd. Maar wie aandachtig leest, vindt in die bijbel reeds openhartige kritiek op bloedvergieten en op andere wapenfeiten, zogenaamd verricht in Jahwehs naam. Bij de profeten vind je vaak een aanklacht tegen de formele godsdienst, niet gedragen door een innerlijke liefdevolle overtuiging, of niet geconcretiseerd door daden.

Verdere studie laat ons dus kijken naar de principes achter de letter van de wet. Vaak komt Jezus verrassend uit de hoek wanneer Farizeeërs Hem in het nauw willen drijven met gebodjes en verbodjes. Jezus ziet dan geen tegenstrijd tussen oud en nieuw: geen jota van de wet komt te vervallen. Toch wijst Hij een kortzichtige genadeloze toepassing van wetten van de hand, door een beroep op de achterliggende principes. De sabbat is er voor de mens, niet omgekeerd. Jezus breekt de oude wet niet, maar verleent hem veeleer zijn juiste en zijn volle betekenis.

zich kritisch en tegelijk onbevangen opstellen

De archeoloog graaft niet in het wilde weg want hij heeft zijn vooronderstellingen. Maar worden die niet bevestigd, dan moet hij bereid zijn, zijn aanvangshypotheses bij te stellen of zelfs te verlaten.

Hetzelfde geldt voor elk zoekend mens. Kan de zoeker zich in zijn zoektocht naar de waarheid onbevangen opstellen? Kan hij optornen tegen het verbaal geweld van de spraakmakers in onze cultuur, die alles wat ingaat tegen hun persoonlijk standpunt met een bijtend cynisme van tafel vegen? Misschien komt de zoeker zo terecht bij die nu verguisde ouderwetse godsdienst, die - inderdaad - zovelen heeft verknecht en om begrijpelijke redenen in onze westerse wereld niet meer goed in de markt ligt.

Misschien lijkt die zoeker op de verloren zoon, die thuiskomt. Eindelijk thuis, niet langer ronddolen, zo voelt het aan! Jezus wordt dan erkend als de Ultieme Vriend en tegelijk ook als de brug tussen sterfelijk leven en eeuwigheid. Is het zoeken nu beëindigd? Of scharrelde men tot dan toe alleen maar een beetje rond en begint pas nu een gerichte zoektocht? Een ontdekkingstocht met vernieuwde ogen in een verruimde wereld!

Kan de trotse succesvolle mens zich in die zoektocht naar de waarheid kritisch en tegelijk onbevangen opstellen? De confrontatie met het Woord kan valse religiositeit ontmaskeren. Eigen gekoesterde goedheid blijkt misschien niet meer dan vuilnis. Durft men het dan aan consequent te zijn? Of vliegt het boek terug de kast in wanneer de conclusies in eigen vlees snijden? Wordt de zoektocht een intellectuele spielerei, of aanvaardt men de verregaande impact op eigen leven?

Kan de gebroken mens wiens leven een puinhoop is, het geloof opbrengen dat God zelfs in hem geïnteresseerd is, dat misdaad misschien wel een stukje van het leven, maar niet de eeuwigheid moet hypothekeren? Durft de mens die reeds al te vaak ontgoocheld werd Gods uitgereikte hand te schudden?? Of vliegt het boek terug de kast in, want voor mij is het te laat…

een sluimerend inzicht wordt geëxpliciteerd

Ontelbaren zijn ons in die zoektocht voorgegaan. Sommigen hebben hun conclusies op papier gezet of geven dan in kerk of in besloten kring een mondelijke boodschap. Maar het kan niet ontkend worden, er zit heel wat kaf tussen het koren en die zoektocht is niet eenvoudig. We kunnen ons dus best kritisch opstellen, zowel over eigen bevindingen, als wanneer we ons oor bij anderen te luisteren leggen.

Zo gauw het nacht werd, lieten de gelovigen Paulus en Silas naar Berea vertrekken. Er aangekomen, begaven ze zich naar de synagoge. De Joden daar staken gunstig af bij de Joden in Tessalonica. Ze waren een en al bereidheid de boodschap te aanvaarden en bestudeerden dagelijks de Schrift om te zien of het waar was wat Paulus zei. (Handelingen 17:10 - 11)

Ons intellect, ons gezond verstand, onze ervaring en levenswijsheid… kunnen ons een eind op weg helpen. Dat alles gaat dan gepaard met intuïtie - wat vandaag ook soms omschreven wordt als het "buikgevoel". Vaak uit het spontane oordeel zich in de Aha-Erlebnis - een gevoel van herkenning dat gepaard gaat met voldoening. De spreker verwoordt dan iets, dat de luisteraar erkent als waarheid. Een sluimerend inzicht dat niet onder woorden kon worden gebracht, wordt nu geëxpliciteerd en geeft zo nieuwe kracht.

De spreker houdt zijn publiek in 't oog en ziet verwondering geboren worden - gezichten die door een blije verwondering aangeven dat de boodschap waarheid openbaart en dat die waarheid warm onthaald wordt. Voor de spreker zijn dat ankerplaatsen waar hij steeds weer naar terugkeert - een bemoediging om door te gaan.

op de achtergrond van het verhaal

Wie de verborgen God wil kennen, kan Hem expliciet uitnodigen hem in zijn zoektocht bij te staan. Op de achtergrond van de boodschap, hoor je dan Gods instemming of afkeuring. Onfeilbaar werkt dat niet - Gods stem verstaan is een levenswerk en je doet dat trouwens niet alleen. Maar kennen reduceren tot het intellectueel bevatten, leidt tot verschraling, en is dus geen optie. Het is één van de manieren om de Geest te doven.

Als Gods Geest instemt met de boodschap of als Hij bepaalde woorden wil accentueren omdat ze op de toehoorder toepasselijk zijn, kan dat blijken uit een sterke emotie. Dat kan blijdschap zijn, maar ook "een droefheid tot inkeer" .

Sta je recht in je schoenen en voel je je toch onbehaaglijk en niet opgebouwd, dan kan je het probleem ook in je omgeving zoeken. Jezus beschrijft Gods Geest als een alwetende fijngevoelige Persoonlijkheid met emoties. Iemand die zich niet overal thuis voelt - die bedroefd is, en zich stoort aan geweld, machtsmisbruik, vulgaire praat… en aan pretentie, negatieve gevoelens of oneerbare motieven. intuïtie f voelt een mens zoiets ook aan. Wie met Hem verbonden is, kan via die weg ook Gods onbehagen ervaren. God geeft zo nuttige achtergrondinformatie.

één bijbelvers bevat nog niet "de volle waarheid"

De archeologische vondsten - juiste inzichten omtrent God en mens, omtrent het leven… - zijn bouwstenen waarmee we aan het werk kunnen gaan en het leven kunnen construeren. De inventaris van de archeoloog bevat vele vondsten, want één bijbelvers of één parabel bevat nog niet "de volle waarheid". Tussen de ontdekkingen vindt je zachte, maar ook harde woorden. Pas wanneer alles wordt verzameld, kunnen we juiste conclusies trekken. Gaan we met die bouwstenen op de juiste manier aan het werk, dan komt er een evenwichtige en gezonde groei. Mensen komen zo tot bloei.

Toegegeven, een leven opbouwen kan moeilijk zijn. Maar wie een bijbels fundament heeft, goede materialen en de juiste bouwtechniek, die is al goed op weg. En die dingen vindt je niet in een glossy weekblad of in het wel en wee van een Vlaamse populaire soap.

dat soort zoeken naar geluk

Graven in de diepte en graven in de breedte is iets anders dan de bijbel openslaan op een willekeurige bladzijde en zich laten leiden door de tekst die dan in het oog springt.

Maar wie durft ontkennen dat willekeurige toevallige gebeurtenissen soms verbazend kunnen aanspreken? Veel meer soms, dan wat systematisch en weloverwogen is? Misschien houdt dat soort zoeken naar geluk de erkenning in dat de mens meer is dan verstand, en dat hij het leven niet beheerst. De afwijzing van het zogenaamd irrationele is trouwens een beetje dubbelzinnig, want velen hebben van die ervaringen meegemaakt, waarin ze wél Gods hand erkennen. Het lijkt wel een wonderlijke samenloop van omstandigheden - een gelukkig toeval.

Wat iemand zegt, een ontmoeting, een onvoorziene gebeurtenis… kan een schouderklopje zijn of een hint zijn die ons bevestigt in onze overtuiging. Of het kan een waarschuwing inhouden. De weg waarop we gaan wordt zo misschien versperd en nieuwe deuren gaan open. Soms houdt zo'n ervaring verband met een bijbeltekst die niet in zijn context wordt gelezen. Kan het niet dat God, los van de context, via een passage uit de bijbel… via één of andere uitspraak van een derde, via een vreemde samenloop van omstandigheden… ons iets duidelijk wil maken?

Is het niet vreemd dat de wereld goed op weg is het irrationele een ereplaats te geven in het dagelijkse leven. Bijgeloof alom. Wijst het er op dat de mens het in zich heeft om op Grote Broer te steunen. Maar nu die Grote Broer niet meer herkend wordt, wordt de leegte opgevuld met de Lotto en met prullaria allerhande die irrationeel het geluk moeten brengen.

zo'n ervaring lijkt wel een knipoogje :-)

Wijzen we principieel zo'n toevallige indicaties beter af? Niet afwijzen, wel hun juiste plaats geven, is het antwoord. Zo'n ervaring lijkt wel een knipoogje :-). Een teken van aandacht en belangstelling van hierboven, waaruit een zekere goedkeuring of vriendschap blijkt. Een knipoogje kan veel betekenen, maar het heeft slechts een relatieve waarde en is geen onderwijs. We mogen er dus niet te veel belang aan hechten. Onze emoties kunnen ons inderdaad parten spelen in de ene of in de andere zin. Proberen we onszelf gerust te stellen? Zijn we te gevoelig en beschuldigen we onszelf? Misschien maken we onszelf iets wijs!

Dergelijke knipoogjes zijn hoe dan ook slechts een stukje van een puzzel. Ze krijgen maar betekenis wanneer we meerdere stukjes hebben gevonden die bij elkaar passen. Zo'n vingerwijzingen moeten bevestigd worden door herhaling - door andere woorden, door omstandigheden die mee of tegen zitten. Er moet een rode draad doorheen lopen, en we laten er dus best wat tijd over heen gaan om te zien of de tendens bevestigd wordt en de puzzel zo wordt aangevuld.

Een derde heeft er waarschijnlijk niets aan, want zo'n ervaringen zijn erg subjectief en ze behoren dus tot de private levenssfeer. Het waardeoordeel is niet objectief, maar hangt erg samen met het persoonlijk beleven. Wanneer die belevenis toch wordt doorverteld, gebeurt dat dus best met een zekere terughoudendheid.

het overkomt je

Schouderklopjes ontvangen mag, maar het is niet iets dat je gaat zoeken. Het overkomt je. Wie God wil leren kennen graaft dus met zijn verstand. Zonder evenwel de emoties en de intuïtie af te sluiten. Zo blijven we tijdens dat leerproces ontvankelijk voor de persoonlijke assistentie van een Leraar, die niet alleen het verstand wil voeden, maar vooral ook gericht is op onze primaire nood geliefd te worden.

C.S. Van Audenard
april 2004

Lees verder "Bijbelteksten worden soms gebruikt als oneliners"
Heb je de illustratie al bekeken?
Begin