Wil je het
artikel lezen? "Het alternatieve kerstfeest - 5 p."
Einde
De combinatie van de herders en de buitenlandse gasten, de veestapel en een bovennatuurlijke verschijning, de verwondering en de intense blijdschap rond een geboorte… zijn goed voor honderden romantische taferelen uit de oude schilderkunst. Taferelen die gaandeweg deel uitmaken van het ruim verspreide kerstdecor, met vooral aandacht voor de tierlantijntjes.
Die aandacht voor het kerstdecor doet vergeten dat een geboorte geen eindpunt is, maar slechts de aanzet vormt voor een vruchtbaar leven. In onze cultuur is dit voorwoord nog wel gekend - hoewel omgeven door levensgrote vraagtekens omtrent de verwekking van die bijzondere baby. Maar wat daarop volgt - het levensboek - wordt niet meer gelezen. De essentie - het "waarom" van de mensgeworden God - gaat zo verloren. De romantiek heeft de realiteit verdrongen.
De volgende prenten geven een stukje van het verhaal weer, in de juiste volgorde. Eerst illustreert Pieter Bruegel hoe Maria en Jozef toekomen in Bethlehem. Daarna laat El Greco ons binnenkijken in de stal, en in de hemel die voor de gelegenheid even zijn deuren opent. Tenslotte toont Gustave Doré ons de wijzen op het einde van hun zoektocht.
Pieter Bruegel de Oudere (ca. 1525 - 1569) schilderde ook een aantal van die kersttaferelen, maar dan telkens vertaald naar zijn tijd en streek en ingebed in het volkse leven. "De volkstelling van Bethlehem" (detail) is een typisch voorbeeld van zijn schilderkunst. Je leert uit zijn schilderijen erg veel over de levenswijze van het volk - een goudmijn voor een historicus. Vooraan in het midden zie je een vermoeide man, gevolgd door een os en een ezel, met daarop Maria.
Hoewel centraal in beeld, herken je dit koppel natuurlijk nooit wanneer je de titel van het schilderij niet kent. Eigenlijk is deze anonimiteit wel representatief voor hoe het er aan toeging. Jozef en zijn hoogzwangere vrouw als één van de velen. Uitverkoren als "de moeder Gods", maar toch delend in het wel en het wee van de gewone mens. Jozef draagt trouwens een schrijnwerkerzaag om zo onderweg in eigen behoeften te voorzien. God wordt mens en treedt niet binnen via de VIP-ingang.
De familie Bruegel schilderde vaak anonieme mensen. Zijn al die mensen - gemaakt naar Gods beeltenis - niet net zo uitverkoren? Uitverkoren om Gods vriendschap te ervaren? Is dat niet de reden waarom God hier mens wordt?
Gustave Doré (1832 - 1883) was een Frans tekenaar, lithograaf, schilder en beeldhouwer die bijna 10 000 tekeningen gemaakt heeft en veel succes kende in zijn tijd, tot ver buiten de landsgrenzen. Op een bepaald tijdstip had hij meer dan 40 werknemers in dienst voor de realisatie van zijn steendruk! Alom bekend zijn ook zijn illustraties bij de bijbel.
"De wijzen die door de ster geleid worden" toont ons de drie koningen en hun gevolg op hun zoektocht naar die bijzondere pasgeboren Koning. Zo ging het er vermoedelijk wel aan toe: een karavaan met rijkelijk uitgedoste kamelen, genoeg mondvoorraad om woestijnen te doorkruisen en geschenken om vorsten gunstig te stemmen en te overtuigen van de vreedzame intenties. De mannen op de voorgrond lijken meer op de Joodse herders. Het einddoel is dus bijna bereikt. Maar hoe kwamen die reizigers te weten dat de "Koning der koningen" geboren was, en waarom wouden zij hem bezoeken?
"De aanbidding door de herders" werd geschilderd door El Greco (ca. 1541 - 1614), een Spaans schilder van Griekse afkomst. Zijn onnavolgbare onconventionele stijl bracht hem meer dan eens in moeilijkheden. Typisch zijn een bijzondere lichtinval en de uitgerekte gestalten - een stijl die de idealisering van de uitgebeelde thema's beoogt. Toch lijkt Maria hier - anders dan we in die kersttaferelen gewoon zijn - en ondanks de geopende hemel - een "gewone" jonge vrouw. Maria geniet duidelijk van haar pas geboren kleintje en laat met een uitgesproken fierheid anderen meegenieten van dit bijzondere nieuwe leven. Anders dan bij de Vlaamse primitieven geen steriele vrome pose, maar een vrouw die je herkent als moeder. Wel omringt door engelen, maar ook die zien er niet zo onwezenlijk uit als bij Jan Van Eyck. Een gevleugelde gestalte, vervuld van licht - is dat niet de beste wijze om het ongrijpbare bovennatuurlijke te suggereren?
Begin
Wil je het
artikel lezen? "Het alternatieve kerstfeest - 5 p."
