Heb je de illustratie al bekeken?
Einde
De bruiloft van Kana - een overbodig wonder?
Bekijk je liever de video?
Waarom verandert Jezus water in wijn? (8')
En op de derde dag was er een bruiloft in Kana in Galilea; en de moeder van Jezus was daar. Jezus nu was ook op de bruiloft genodigd, alsook zijn discipelen. En toen er gebrek aan wijn kwam, zei de moeder van Jezus tot Hem: Zij hebben geen wijn. En Jezus zei tot haar: Wat heb Ik met u te doen, vrouw? Mijn uur is nog niet gekomen. Zijn moeder zei tot de dienstknechten: Wat Hij u ook zegt, doet dat. Nu waren daar zes stenen watervaten neergezet, volgens het reinigingsgebruik van de Joden, elk met een inhoud van twee of drie metreten. Jezus zei tot hen: Vult de watervaten met water. En zij vulden ze tot boven toe. En Hij zei tot hen: Schept nu en brengt het naar de ceremoniemeester; en zij brachten het. Toen nu de ceremoniemeester het water dat wijn geworden was, geproefd had (en hij wist niet vanwaar die was, maar de dienstknechten die het water geschept hadden, wisten het), riep de ceremoniemeester de bruidegom en zei tot hem: "Iedereen zet eerst de goede wijn voor, en wanneer men veel gedronken heeft, de mindere; u hebt de goede wijn tot nu toe bewaard."Dit deed Jezus als begin van zijn tekenen in Kana in Galilea en openbaarde zijn heerlijkheid; en zijn discipelen geloofden in Hem. (Johannes 2:1)
een feest beduidt niet altijd dat er wat te vieren valt…
In Kana is er een bruiloftsfeest. Man en vrouw starten een nieuw gemeenschappelijk leven, en dat is - ondanks het hoge aantal huwelijken dat strandt - ook vandaag nog een reden om te feesten.
Kana brengt ons bij het thema van het feesten - iets waar de meeste mensen naar uitkijken, denken we maar aan de eindejaarsperiode, met kerst en nieuwjaar. Er is trouwens een zekere gelijkenis tussen een bruiloftsfeest en het kerstfeest - het geboortefeest van Jezus. Telkens gaat het over een nieuw begin. Mensen beschouwen nieuw leven als de moeite waard. Nieuw leven wordt gevierd, soms tegen beter weten in.
De reden waarom we nieuwjaar vieren lijkt daar ook op. Ondanks al het kwaad, blijft een mens toch hoopvol uitkijken naar de toekomst. Zelfs in concentratiekampen, in gevangenissen of in de loopgraven - daar waar niets te vieren valt - probeert men iets lekkers te sparen en op zo'n momenten iets speciaals te doen. Een feest beduidt dus niet altijd dat er wat te vieren valt… Neen, soms viert men feest vanuit een vage hoop dat er ooit echt reden zal zijn om feest te vieren, dat men ooit echt gelukkig zal zijn.
Feesten hebben dan een symbolische betekenis die verder reikt dan het symbool op zich - noem het een existentiële dimensie. Ook wie geen directe reden ziet om te feesten, en opziet tegen zo'n gebeurtenis omdat hij pijn of verdriet ervaart, kan dus deelnemen aan het feest. Hij kan nu voorzichtig feest vieren beseffend dat hij straks voluit mag feesten.
Dankzij "het goede nieuws" weten we of die hoop gegrond is
Het feit dat de mens ondanks een geschiedenis vol miserie toch hoopt op een betere toekomst, zegt iets over wie hij is. Er is een intuïtief verlangen naar een positieve toekomst. Het lijkt wel of de mens vermoedt dat hem iets beters te wachten staat. dankzij "het goede nieuws" dat Jezus bracht, weten we of die hoop gegrond is.
Jezus openbaart Gods toekomstplannen. Hij heeft het symbolisch over witte bruiloftsklederen als toegangspasje tot een toekomstig leven. Mensen met een "zuiver hart" zijn welkom op het feest. Een feest waaraan geen einde komt en dat door niets meer overschaduwd wordt.
Paulus schrijft over de symboliek van het huwelijk in één van zijn brieven. Hij vergelijkt de verbondenheid tussen God en de mensen die van Hem houden, met de relatie tussen man en vrouw. Hij noemt het huwelijk om die reden een mysterie… een samengaan met een diepere betekenis - verborgen bij oppervlakkige waarneming en niet helemaal te vatten. Een goed huwelijk toont iets van die toekomst, waarin mensen liefdevol verenigd worden met hun Schepper en zijn Zoon.
Een bruiloftsfeest gaat dus niet enkel over de toekomst van het nieuwe paar. Idealiter verwijst het tegelijk naar het bruiloftsfeest dat God nu voorbereidt en naar de eeuwige toekomst die zo wordt ingeluid. In het verhaal van de bruiloft van Kana is die symboliek aanwezig.
sommigen maken zich uit de voeten
Maria en Jezus waren uitgenodigd. Misschien waren de trouwers familie van Maria of van Jozef, of ze behoorden tot hun vriendenkring. Ook Jezus' discipelen waren meegevraagd. Het lijkt wel of de familie van het echtpaar Jezus positief gezind was. Of het waren mensen met een groot hart en met als lijfspreuk "uw vrienden zijn de onze". Iedereen was welkom op het feest. En iedereen kwam ook - meer zelfs dan verwacht. Het keukenpersoneel ziet de wijnvoorraad slinken en raakt een beetje in paniek. Wat een afgang! Wat nu gedaan?
Maria is blijkbaar eerst op de hoogte van het probleem. Hoe komt dat? Was zij iemand die zoiets aanvoelt, iemand die oog heeft voor problemen? Sommigen kijken de andere kant uit, of ze maken zich uit de voeten, wanneer iemand in problemen komt. Maria was anders ingesteld. Ze wou mensen helpen en was bereid daarvoor risico's te nemen. Ze voelde zich medeverantwoordelijk voor het gebeuren. Misschien had Maria al wat meegeholpen bij de voorbereiding van het feest, en was ze zo bevriend geraakt met het keukenpersoneel. Toen die dan de problemen zagen aankomen, kwamen ze met hun noodkreet eerst bij haar terecht.
Geen neutrale mededeling!
Maria gaat op haar beurt naar Jezus. Discreet brengt ze Hem op de hoogte van het probleem. Geen neutrale mededeling! Veeleer een vraag om een wonder. Hoe komt Maria op dat idee, want Johannes beschrijft Kana als Jezus' eerste wonder? Tot zijn dertigste was Jezus thuis gebleven. We mogen veronderstellen dat Maria de voorbije 30 jaar veel gepraat heeft met haar Zoon. Een jongen die wel erg mondig was! Al op twaalfjarige leeftijd praatte Hij in de tempel met de schriftgeleerden. Over de profeten, over de beloofde Messias, over God die het volk zou leiden…
Maria begreep niet alles, maar ze wist wel dat Jezus nu begonnen was aan zijn grote opdracht en Zichzelf zou openbaren aan het Joodse volk als de Bevrijder. Maar wat hield dit eigenlijk in - had God haar niet gezegd dat ze veel pijn zou lijden?
Ook de discipelen hadden tot elkaar gezegd "We hebben de Messias gevonden". Niet onlogisch dus dat er in Jezus' richting werd gekeken. Er is een verwachting of een geloof ontstaan: er staat iets te gebeuren!
zo'n wonderlijk onmogelijke zwangerschap
Maria besefte dat voor God geen probleem te groot is. Zo'n wonderlijk onmogelijke zwangerschap vergeet je nooit! En dan die buitengewone ervaringen met die Oosterlingen die Jezus bij zijn geboorte kwamen bezoeken, en de redding van het bloedbad dat Herodes aanrichtte! Hoewel Maria en Jozef moeilijke tijden hadden gekend, wist Maria dat Jahweh veelal oplossingen aanreikt voor de problemen van het dagelijkse leven. Maria kende de wonderen van het Oude Testament: in de woestijn na de uittocht uit Egypte, en bij Elia en Elisa.
Is Jahweh en zijn Zoon Jezus niet één en dezelfde God? Jezus kan alle nood lenigen - die zekerheid heeft ze! Bovendien is de tijd gekomen, want Jezus is begonnen aan zijn grote opdracht. En hebben de Profeten niet geschreven dat de komst van de Messias gepaard zou gaan met een bruiloftsfeest?
laat wie echt dorst heeft, maar water drinken…
Maria weet dat er in de keuken een probleem is ontstaan. Is een tekort aan wijn dan een probleem? Objectief gezien is zoiets natuurlijk nog geen ramp. Laat wie echt dorst heeft, maar water drinken… Maar niettemin is het een pijnlijke situatie, zowel voor de gastheer als voor de gasten. Maria wil verlegenheid vermijden voor bruid en bruidegom, voor de ouders en de te talrijk opgekomen gasten.
Zo'n situatie is hoe dan ook beschamend. Je nodigt mensen uit met de boodschap "breng maar vrienden mee". Maar iets later moet je op zoek gaan naar een nachtwinkel omdat alles op is. Een Joods trouwfeest duurde meerdere dagen en water is maar water… Moest die familie nu het slachtoffer worden van hun gastvrijheid en hun mededeelzaamheid? Eindigt dit feest nu in mineur? Maria wil hen die pijn besparen.
Had zij al een idee over de manier waarop het probleem kon worden opgelost? Heeft Maria gedacht aan het verhaal over Elia en het oliekruikje dat niet opraakte? Wie weet? Waarschijnlijk kwam het niet in haar op dat Jezus water in wijn zou veranderen. Wie komt trouwens op zo'n idee? Neen, maar vele keren had zij op een verrassende wijze Gods hulp ervaren in allerlei omstandigheden. En ook hier gelooft ze dat God een uitweg geeft.
Jezus reageert op ongewone wijze
Jezus reageert op ongewone wijze. Met de woorden "Mevrouw, wat heb Ik met u te doen?" spreekt Hij zijn moeder aan alsof zij een onbekende is. "Mevrouw, is dat uw zaak of mijn zaak?" staat geschreven in een andere vertaling. En met de woorden "mijn uur is nog niet gekomen" laat Hij haar verstaan dat het nog niet de tijd is om in te grijpen.
Op een vergadering met buitenstaanders is het soms beter dat je bekenden niet aanspreekt met de voornaam. Het gebruik van de familienaam of het vermelden van de functie - mijnheer de voorzitter - creëert dan een zekere afstand. Dat heeft zo zijn voordeel, want het komt bij derden objectiever over. Die bekende zit daar niet als vriend van mij, maar wel omwille van zijn functie of zijn bekwaamheden. Hij zit daar evenmin in eigen naam, doch namens zijn werkgever of namens de overheid. Functie en taak hebben op dat moment voorrang op de persoon.
Hier in Kana zien we een vergelijkbare situatie. Maria kijkt met een enorme verwachting uit naar die tijd dat Jezus zich zal openbaren als de Messias. Maar zij moet aanvaarden dat Hij zich niet langer als haar kind gedraagt. Met die afstandelijkheid maakt Jezus duidelijk dat Hij nu naar een Ander luistert. Geen mens zal Hem dicteren hoe Hij zich als Messias zal openbaren. Jezus plaatst Maria nu op gelijke voet met alle andere Israëlieten. Zij mag zijn agenda niet bepalen. Jezus accentueert zo zijn taak en functie: vanaf nu treedt Hij als Messias in de openbaarheid. Zijn leven is voortaan gericht op het Joodse volk in het bijzonder en de mensheid in het algemeen - niet langer op eigen familie.
Daarom die afstand tussen Zoon en moeder. Jezus richt zich tot Maria zoals Hij zich later zal richten tot de Griekse vrouw die zijn hulp inriep voor haar dochtertje. In eerste instantie wijst Jezus haar af omdat zij geen joodse was en dus niet behoorde tot "de verloren schapen van het huis Israëls". Maar na enig aandringen werd zij dan toch geholpen.
werd de vraag om inhoudelijke redenen afgewezen?
En ook Maria wordt in eerste instantie afgewezen. Vooreerst om formele redenen, omdat Hij niet langer zijn moeder moet gehoorzamen. Maar werd de impliciete vraag om een wonder ook niet om inhoudelijke redenen afgewezen? Had Jezus de afwijzing niet als volgt kunnen motiveren: "Waartoe is de Messias gekomen? Heb Ik geen andere zorgen dan een tekort aan wijn? Ben Ik niet gekomen om mijn leven te geven ter bevrijding van de mens? Inderdaad, er komt een dag waarop Ik als Koning alle tranen zal wegwissen, alle ziekte zal genezen, alle problemen zal oplossen… zoals Jesaja heeft beloofd. Dan komt het beloofde bruiloftsfeest en zal er geen tekort aan wijn zijn. Maar vandaag is het nog niet zo ver. Het is mijn tijd nog niet om te feesten…"
Heeft Maria "mijn uur is nog niet gekomen" helemaal begrepen? Feit is dat ze zich niet zomaar bij die woorden neerlegt. Ze gedraagt zich in relatie tot God niet als een marionet. Ze beweegt zich in het spanningsveld tussen zelfstandigheid en afhankelijkheid van God. Ze gedraagt zich als een volwaardige gesprekspartners, met een eigen persoonlijkheid en eigen verlangens.
Maria geeft zich niet gewonnen
Maria reageert dus zoals die Griekse vrouw. Ze weet dat de kruimels van Gods genade volstaan om deze - in zeker opzicht onbeduidende - problemen op te lossen. Ze beseft dat veel leed moet worden ondergaan en dat het grote bruiloftsfeest nog niet is aangebroken. Tegelijk weet ze dat God ook nu al mensen blij wil maken. Dat Hij soms bovennatuurlijk ingrijpt in deelgebieden van het leven: genezing, overvloed en feest. Hoewel kleinschalig, is dit toch een bewijs van Gods almacht - een voorproefje van wat komen zal. "Een teken" zoals Johannes de wonderen van Jezus omschrijft - een gebeurtenis met een diepe symboliek.
Maria geeft zich niet gewonnen en doet dat op een indirecte wijze. Ze gaat niet in discussie met Jezus en maakt Hem geen verwijten. Evenmin poogt ze buiten Jezus om een oplossing te forceren. Neen, ze richt zich tot het keukenpersoneel. Want die staan nog altijd bedremmeld in haar richting te kijken, niet wetend wat ze moeten doen. Maria weet het evenmin. In de mate dat ze kon helpen, heeft ze dat gedaan. Maar nu is ze uitgepraat. Wat kan ze anders doen dan die mensen doorverwijzen naar Jezus?
En dat doet ze! Met de woorden "Doe wat Hij u zegt" legt ze de verantwoordelijkheid bij Jezus. Dat is de beste raad die een mens kan geven wanneer hij in verlegenheid zit en niets kan doen aan het probleem. "Vraag het aan Hem, en doe wat Hij u zegt." Alle ogen zijn nu gericht op Jezus.
het scenario wordt herschreven
God reageert op het volhardende geloof: het scenario wordt herschreven. Jezus ziet de kruiken die gebruikt zouden worden voor het reinigingsritueel, en geeft hen een andere bestemming. Hij laat ze vullen met water en laat de ceremoniemeester dan proeven. Het wonder voltrekt zich in alle eenvoud en in alle stilte. Geen grote woorden, gaan bezweringen, geen rituelen, geen uitgestrekte handen… Jezus wou het, en het was een feit. Illustratief voor zijn scheppingsmacht en zijn onbeperkt vertrouwen in de Vader.
Kana staat geboekstaafd als Jezus' eerste wonder. En toch is er - eens de beslissing is gevallen - in zijnen hoofde geen spoortje twijfel omtrent het resultaat van zijn tussenkomst. Jezus sprak en wist dat het wonder was geschied. Hij liet niet, uit veiligheid, het keukenpersoneel eerst proeven. Neen, "laat hem proeven door de ceremoniemeester"… en die is verrukt over de uitzonderlijke kwaliteit van de nu pas geserveerde wijn. De discipelen hadden alles gevolgd van op enige afstand. Ze proeven met verbazing van een wonder dat goed is voor zo'n 600 liter, en "ze geloofden in Hem" - je zou van minder.
Jezus' voorziening overstijgt ruimschoots de behoefte. Het is meer dan een antwoord op de nood: het is een teken. In de bijbel worden drie Griekse woorden gebruikt als synoniem voor "wonder". Twee daarvan betekenen "een buitengewone, indrukwekkende gebeurtenis". Het derde slaat meer op "een teken" en Johannes gebruikt telkens weer dit woord. Een wonder is een teken dat Jezus boven de natuur staat. Een bewijs van zijn goddelijke aard. Een aanwijzing dat God van mensen houdt, want Jezus gebruikt die wonderkracht slechts om goed te doen. Een bewijs dat God overvloedig in noden wil voorzien. Een profetisch teken ook van de overvloed die komt in de toekomstige nieuwe wereld, waarover Jezus het later meermaals heeft.
sommigen hebben moeite met zo'n luxewonder.
Het eerste wonder was in zekere zin een overbodig wonder - een luxewonder… zoals hiervoor werd aangetoond. In de woestijn gaf Jahweh aan het Joodse volk op miraculeuze wijze water en manna… maar dat was om hen van de hongersdood te redden. En er was net genoeg manna voor elke dag. Hier is de situatie anders: genoeg voedsel en water in overvloed… maar de wijn was op. Niet vergelijkbaar dus met de schrijnende situaties waarmee Jezus later dag in dag uit geconfronteerd werd. Sommigen hebben dan ook moeite met zo'n luxewonder.
Maar illustreert dit wonder niet dat God verlangt dat leven uitstijgt boven het niveau van het overleven? Stelt God niet heel wat luxeproducten ter beschikking van de mens? De natuur biedt een overvloed aan niet functionele "overbodige" schoonheid. En wat dan met al die artistieke talenten, waaronder de muziek met zijn oneindige variëteit. Kana illustreert dat God ons die extraatjes gunt, inclusief het plezier van het samenfeesten. En natuurlijk ook het besloten feest of de intieme vreugde tussen man en vrouw… want daar is het in zo'n bruiloft toch om te doen.
leven op het niveau van het levensnoodzakelijke
De mens werd dus niet geschapen om slechts te leven op het niveau van het levensnoodzakelijke. Primaire noden moeten vervuld worden, maar daarmee gaat het leven pas van start. Net zoals ouders er naar verlangen dat het leven van hun kinderen een beetje feest is, wil God ook dat zijn nakroost kan genieten van hun bestaan. Die ingesteldheid is eigen aan de liefde.
Vanuit zijn liefde doet Jezus datgene waartoe Hij niet verplicht is, datgene dat de basisbehoeften overstijgt en "overbodig" is. Liefde is het extraatje dat er bovenop komt. De smaakstof die wanneer zij vermengd wordt met het leven, pittig maakt, wat flets was. Wijn bestaat voor ongeveer vijfentachtig procent uit water. Vijftien procent extra vormt water om tot vreugdevolle wijn.
Maar liefde kan je niet van de ander eisen, zelfs niet al ben je Jezus' moeder. Liefde kon niet gegeven worden uit bevel. Maar als het vrijwillig wordt gegeven, doet het goed en is het als balsem voor de ziel en als een aantrekkelijke parfum…
het domein van de lachende mens
Liefde geven of ontvangen doet goed. Gever en ontvanger gaan dan openbloeien. De mens wordt zo opgetild naar een niveau dat ongekend is in de dierenwereld. Het domein van de lachende mens. De mens die innerlijk hersteld wordt en nieuwe levenskracht ontvangt, die diep in zichzelf vrede ervaart en geloof krijgt in de toekomst. De luxe van het extraatje - de luxe van het feest met een overvloed aan wijn - is dus helemaal niet overbodig. Het illustreert dat een mens liefde nodig heeft om mens te kunnen zijn. Anders dan voordien gesuggereerd, behoort een beetje wijn - of zeg maar liefde - wél tot het domein van het overleven. Liefde is DE primaire nood. Allemaal hebben we die luxe nodig, zodat de vreugde opborrelt en het hart gaat feesten.
Waarom dan die aanvankelijke afwijzing? "Het is mijn tijd nog niet" toont dat dit wonder in zekere zin te vroeg kwam. De luxe van het wonder steekt inderdaad schril af tegen de pijn van een gebroken wereld, en kan dan verkeerd begrepen worden. Kana is een aarzelend voorproefje. Een wondertje dat verwijst naar het grote wonder dat nog komen moet. Dat grote feest, dat komt er… dat is beloofd, want Kana heeft een profetische dimensie. Het verwijst naar die andere bruiloft waartoe Jezus zijn toehoorders heeft uitgenodigd.
drie tot vier consumpties per persoon?
Door dit wonder zet Jezus de toon, bij de start van zijn openbaar leven. "Ik ben gekomen opdat je overvloedig leven zou hebben." Maria en de discipelen, het keukenpersoneel… weten nu dat Jezus waarlijk God is. "… en zijn discipelen geloofden in Hem" was de conclusie van Johannes wanneer hij het verhaal vereeuwigde. En zo past dat wonder in de "openbaringsopdracht" en kwam het bij nader inzicht toch op Gods tijd. God heeft blijkbaar oneindig veel mogelijkheden heeft om zijn doel te bereiken. De Vader heeft het scenario probleemloos aangepast, zonder dat zijn grote plan daardoor in gedrang komt.
Lucas beschrijft in het vierde hoofdstuk van zijn evangelie ook de aanvang van Jezus' openbaar leven. Dat stukje handelt niet over de bruiloft, wél over Jezus die een stuk uit de boekrol van Jesaja voorleest in de synagoge in Nazaret, op ongeveer 10 km van Kana. Jezus bracht daar dezelfde boodschap, niet met een wonder zoals in Kana, wél met woorden. "Ik ben gekomen om gevangenen vrij te laten". Mensen die geen vreugde kenden, die misschien gevangen zaten in het monotone leven. Mensen ook met een te formalistische geloofsbeleving, waarin door de jaren heen wijn werd omgezet water.
Daarover gaat het hier in Kana ook. Jezus herhaalt de boodschap die Hij in de synagoge heeft gebracht en toont metterdaad dat God het beste wil geven en dat op overvloedige wijze. Jezus had het ook anders kunnen doen: drie tot vier consumpties per persoon? Dat zou wél veiliger geweest zijn. Of misschien toch iets meer… niemand moest toen rijden!
Maar neen, Jezus was er blijkbaar wél gerust in. Achthonderd flessen "Margaux" tegelijk ontstopt… van het beste jaar… want Hij had de geest geproefd die er op dat feest was, en maakte zich geen zorgen over het verdere verloop van deze bruiloft. Dat vertrouwen contrasteert met de laatste verzen van hetzelfde hoofdstuk. Daar beschrijft Johannes Jezus' ervaringen in Jeruzalem. Ook hier gebeuren wonderen, maar Jezus kon deze mensen niet vertrouwen. Hier op dit feest kan dat gelukkig wel. Omringd door mensen die hun vrijheid wisten te gebruiken! Ook daarom verwijst Kana profetisch naar de toekomst. Naar tijd en plaats waar overvloed en rijkdom slechts tot zegen is!
C.S. Van Audenard
oktober 1997
herwerkt in herwerkt in april 2003