Heb je de illustratie al bekeken?
Einde

DE VERSMALDE VRAAG EN HET VERBREDE ANTWOORD
christelijk denken over mens en maatschappij

De inhoudstafel van het boek?

11.
HET MATERIELE DECOR

tekenen van vijandigheid

De mens verbrak de band met God en werd gedwongen de tuin van Eden te verlaten. Het nieuwe werkterrein waarin hij als een banneling arriveerde, lijkt eerst heel mooi. Maar bij nader toezien vertoont het materiële decor ook tekenen van vijandigheid. Een lam raakt verstrikt in de doornen. Een geitenbokje wordt door een leeuw verscheurd. Wanneer de mens niet erg omzichtig is, wordt hij aangevallen of vlucht de dierenwereld van hem weg.

De schepping zit nu vol tegenstrijdige belangen. De vriendschap tussen mens en natuur is broos geworden. Het evenwicht is niet makkelijk te vinden, het lijkt wel op een liefde - haat verhouding.

De schepping erkent slechts met tegenzin haar meester. Vaak geldt het recht van de sterkste: soms heerst de mens over de schepping, maar veelal zijn de rollen omgekeerd omdat een mensonvriendelijk decor belet dat de mens meer zou doen dan alleen maar zwoegen om te overleven. De relatie van de mens tot de aardbodem verloopt nu moeizaam. Zonder de voortdurende menselijke zorg wordt de moestuin overwoekerd door het onkruid. Overvloed moet wijken voor een schaarste die de mens reduceert tot een werker om den brode, niet meer in staat zich verder te ontplooien. Een schaarste die mensen opzet tegen elkaar. Maar harde levensomstandigheden zijn op zich zelden voldoende om de mens klein te krijgen - toch niet de Eskimo en evenmin de Bedoeïn. Behalve wanneer de natuur, als in een uitbarsting van woede, blindelings om zich heen grijpt. Zoals bij aardbevingen en tornado's of wanneer de hemel hardnekkig lang elke druppel water weigert. Of wanneer de nederlaag nog completer wordt gemaakt door een foute politiek, zoals in sommige Afrikaanse landen waar een burgeroorlog woedt en de chaos niet te overzien is. De schrale bodem of het harde klimaat escaleren dan tot een doodsoorzaak.

onwaarschijnlijk en toch weer evident

De gedachte dat God zich zou inmengen in onze "binnenlandse aangelegenheden" stuit op weerstand, maar ook zijn afwezigheid in schrijnende situaties wordt Hem snel verweten. In het boek Genesis lezen we hoe God tussenbeide komt in de relatie van de mens tot het materiële decor: "Om uwentwil is de aardbodem vervloekt. Distels en doornen zal hij u voortbrengen… Wanneer gij de aardbodem zult bewerken zal hij u zijn volle opbrengst niet meer geven."

Woorden die hard blijven nagalmen tot op vandaag. Een terugkeer naar moeder natuur is niet altijd zo romantisch als men zou wensen want ook daar wordt de mens geconfronteerd met de kennis van goed en kwaad - met vrijgevigheid en liefde maar ook met armoede en wreedheid. Natuurrecht is niet altijd recht. De natuur beantwoordt niet alle transcendente vragen en verlangens van de mens en is niet dienstig als het ultieme doel.

De verhouding van de mens tot het materiële decor wordt soms doorkruist door een hogere wetmatigheid. Niet als een alternatief voor menselijk handelen, niet ter vervanging van de normale levensstijl. Wel als een liefdevolle attentie van een Vriend, een helpende hand in uitzichtloze situaties. Of als een illustratie van een hogere werkelijkheid, een vingerwijzing Gods om te tonen dat Hij ermee begaan is dat zijn beginselen worden gerespecteerd. De bijbel verhaalt een aantal situaties waarin een mens, vanuit zijn verbondenheid met de Schepper, heerste over de natuur. Meestal als een zegen. Soms ook als een bedreiging of een vloek, wanneer Licht optrad tegen duisternis. Mozes in confrontatie met de Farao en Elia versus Baal vormen een illustratie van Gods expliciete tegenwerking. De ervaringen van het joodse volk in de woestijn, Jezus en de storm op het meer, de broodvermenigvuldiging en de wonderbare visvangst - onwaarschijnlijk en toch weer evident eens men de logica gaat zien van die andere dimensie.

de oneigenlijke zelfmoord van de mens

We verlaten nu die parenthese, en belanden weer met beide voeten op de gepollueerde grond. In onze industriële maatschappij lijkt de mens de grote overwinnaar met zijn warenhuizen waar je het probleem hebt van een te ruime keuze. Maar de wijze waarop het economisch vraagstuk van de schaarste wordt opgelost, is de oorzaak van een nieuw probleem. De overwinning gaat gepaard met veel verlies. Het gemak van het modern vervoer tegenover de wereld als één grote stad, stinkend naar uitlaatgassen. De snelheid van het vliegtuig tegenover de geluidshinder. Een wereld vol comfort waar je op zoek moet gaan naar een niet vergiftigd plekje. Als dit soort overwinning over de ganse aardbodem is uitgedeind, mogen we het wel vergeten. Is er nog een weg terug of beleven we opnieuw de oneigenlijke zelfmoord van de mens, ditmaal in de materiële sfeer? Verstikt in zijn eigen afvalberg en afgesneden van de zon door dikke CO2 gordijnen. En hoe moeilijk is het om je hieraan te onttrekken. Ook wie "groen" denkt, maakt in eigen huis gebruik van vuil geproduceerde elektriciteit, en gebruikt buitenshuis de wagen… maar hopelijk wat minder. Wil hij vensterramen plaatsen dan zit ook hij gevangen tussen de ontbossing bij het merantiraam en de vervuiling bij het PVC-alternatief.

een mensonvriendelijk decor

De overwinning van de mens leidt tot een nieuwe slavernij omdat het economisch systeem zijn eigen wetten opbouwt waaraan elkeen in de naam van de welvaart moet gehoorzamen. De persoonlijke verhouding van de mens tot de natuur, of van de ene mens tot de andere, maken plaats voor onpersoonlijke marktverhoudingen. En zo wordt het overleven bij sommige volkeren verregaand beïnvloed door de dollarkoers. Bij ons drukt de noodzaak competitief te zijn, zijn stempel op de arbeidsvoorwaarden. Ploegenarbeid is daar het resultaat van. Arbeid in levensverkortende omstandigheden is ook vandaag nog een realiteit. Ten gevolge van ongezonde werkomstandigheden of ten gevolge van de stress. Een lawaaierige fabriekshal wordt dan het mensonvriendelijk decor. Maar dat geldt ook wel voor het luxueuze bureau waarin de manager gevangen raakt wanneer hij door zijn arbeid volledig in beslag genomen wordt.

De mens verrijkt zich materieel, maar tegelijk vormt die materie zijn begrenzing. Want ziel en geest worden naar het achterplan verdrukt. Het evenwicht wordt niet gevonden.

hoopgevend en tegelijk toch heel zorgwekkend

Bekijk je liever de video's?  
'Het feestmaal en de vuilnisbelt - over hemel en hel' (8')
'De hemel verdienen? Of krijgen?' (8')

Jezus gaf tijdens zijn kort verblijf op aarde heel wat uitleg over de toekomst van de mens en van het materiële decor. Hoopgevend en tegelijk toch heel zorgwekkend. Sommige teksten handelen over de individuele bestemming van de mens. Andere over de toekomst van de schepping in haar geheel. Een realiteit die heel complex is, wordt samengevat in begrippen als hemel en hel, een nieuwe hemel en een nieuwe aarde, Gods Koninkrijk, een duizendjarig vrederijk… Al die teksten zijn als stukjes van een puzzel met als thema Ik maak alles nieuw. En omdat er nog heel wat stukjes ontbreken zijn sommige teksten moeilijk te lokaliseren. Toch geven ze een sfeerbeeld waaruit duidelijk wordt dat de dood niet het einde is. Maar ook dat "dood zijn" niet volstaat om te genieten van de warmte van het Licht. Een warmte die trouwens gradaties kent. Want wat een mens zaait dat zal hij dertig-, zestig- of honderdvoudig oogsten. Goed en kwaad keren vermenigvuldigd naar hem terug. Maar doordat God het oorzakelijk verband verschoven heeft, is dat laatste gelukkig slechts een relatieve waarheid: God wist het strafregister uit, van hen die Zijn vergeving accepteren.

Jezus schildert de toekomst veeleer met beeldspraak dan met fotografie. Geen uitgewerkte doctrine met een antwoord op elke vraag. Maar toch met de niet mis te verstane boodschap dat de mens zijn lot in eigen handen heeft en dat hij, net als de bruidsmeisjes, alert moet zijn en de essentiële vragen niet mag uitstellen naar later. De stelling dat elkeen het later goed zal hebben omdat God liefde is, is niet zo evident, want die redenering zou dan net zo goed vandaag al moeten gelden.

de ultieme wanhoop

Jezus wijst vooreerst op een nabije toekomst, op de bestemming van de individuele mens wanneer het lichaam weer tot stof vergaat. Bij hen die aanvaarden dat het oorzakelijk verband verschoven werd naar Jezus, stijgt de gekleurde geest weer op in vrijheid naar zijn Oorsprong. Werd die genade niet geaccepteerd, dan raakt de geest niet los van het verleden. Beladen en belast zinkt hij dan dieper weg. God reikt de hand, maar wat duister is, vlucht van Hem weg. God kan iemand niet dwingen lief te hebben. Wie meer van het duister houdt dan van het Licht, plaatst zich buitenspel in deze nieuwe wereld.

Eigenlijk vormde de vaststelling dat de mens, die niet met God verzoend is, een slechte toekomst tegemoet gaat, de ratio van de komst van Jezus, want zonder zijn bemiddeling is het samengaan van God en mens voor eeuwig uitgesloten. Maar ook nu nog blijft deze vaststelling de keerzijde van de medaille voor wie God de rug toekeert. Jezus spreekt vaak over dit contrast, over de verste duisternis of de ultieme wanhoop.

De idee van een komende duisternis is angstaanjagend en wordt meestal verdoezeld in het hedendaagse evangelie. Attractiever is de gedachte van een steeds hoger voerende reïncarnatie. Maar die leer van zelfontplooiing biedt geen ruimte voor genade - voor de gedachte dat eeuwig leven een onverdiend geschenk van God is. En welk mens kan er in slagen de volmaaktheid te bereiken en zich zo op te werken tot op Gods niveau?

Waarom zouden we Jezus' uitspraken over het hiernamaals bagatelliseren? Waarom zouden we zijn uitspraken ruilen voor onze gissingen? Waarom geloof hechten aan de goedkope beweringen van om 't even wie, terwijl de enige Zoon door woord en daad zijn deskundigheid bewezen heeft? Toonde Hij niet op voldoende wijze aan dat Hij de Oorsprong is, het Woord waardoor alles werd geschapen?

vreugde met een onuitsprekelijke diepgang

Jezus wijst ook naar een verre horizon waar een nieuwe tijd geboren wordt. Een horizon van vreugde met een onuitsprekelijke diepgang. Een wereld zoals God die zich had voorgesteld in zijn verbeelding - gecentreerd rond Hem als de Bron van waarheid en van leven - waar de larve zich ontpopt tot vlinder, waar verdriet en duisternis uitgebannen zijn. Jezus' uitleg over wat de toekomst biedt, sluit aan bij het filmfragment dat de profeet Jesaja zag. Het wordt kleurrijk aangevuld door Johannes, wanneer die bladzijden lang, een spectaculaire beschrijving geeft van de geopende hemel die hij zag. Johannes zoekt vergeefs naar woorden, voldoende sterk om zijn impressies weer te geven, en moet genoegen nemen met iemand die er uit zag als een diamant, omringd door een glazen zee als van kristal. Johannes weet ook wel dat heel wat lezers zijn ervaring in twijfel zullen trekken en accentueert dus extra de authenticiteit van deze boodschap.

frontpaginanieuws

Johannes ziet ook de moeiten van de zwangerschap, die voorafgaan aan de vreugde. Hij hoort het geschreeuw veroorzaakt door de barensweeën. Een natuur die zucht en kreunt en zich wreekt voor het geweld dat haar wordt aangedaan. Een conflictueuze wereld waarin het ene volk tegen het andere strijdt en waarin vrede slechts een wensdroom is. En ook een kleine rijke wereld met veel ontevredenheid.

Onvolmaakt net als al wat geschapen is, lijkt het niet te vermijden dat er sleet komt op de aarde en dat alles niet meer draait zoals het hoort. Een slijtageproces dat exponentieel verloopt door onhandig toedoen van de mens. Vergiftiging van de bodem, zure regen en problemen met de ozonlaag - de wetenschappers spreken elkaar een beetje tegen maar intussen is ons klimaat toch in de war.

Tot voor kort was het voortbestaan van deze planeet een geliefkoosd onderwerp van sekten. Enkele decennia terug hield dit thema zo goed als niemand wakker. Vandaag lijkt een collectieve ondergang een stapje dichter en is zoiets frontpagina-nieuws. Wat in de bijbel meer op fantasma leek, wordt beangstigende realiteit.

In diverse brieven van het Nieuwe Testament komt het eindtijd-thema al aan bod. Zo wordt de wereld vergeleken met kledij waar sleet op zit. Heeft het zijn tijd gehad, dan wordt het opgerold en weggegooid. In God wordt het einde een nieuw begin. Sommigen in de eerste kerk liepen nogal hard van stapel, ze verlangden het oude als grof huisvuil van de hand te doen, vooraleer het nieuwe was gekomen. Ze beschouwden het vergezicht van Jezus en het visioen van Johannes als het programmaboekje voor de week die komt - ze werkten niet meer om den brode. Paulus keerde zich tegen dit defaitisme en spoorde de christenen ertoe aan actief te blijven in het maatschappelijke leven.

de actuele hygiëne

We beheren deze aarde dus als een "goed huisvader" zolang we erop leven. We laten onze tijdelijke woning niet verkrotten en het tapijtje onder onze voeten wordt geregeld nog gestofzuigd. Omdat we dit als rentmeesters verplicht zijn aan onszelf, aan onze kinderen, aan onze God, zodat we op een menswaardige wijze kunnen leven in dit vergankelijke decor. Het vooruitzicht dat onze kledij ook eens versleten raakt, belet toch evenmin dat die geregeld in de wasmand gaat.

Toch mag die aandacht voor de actuele hygiëne ons niet beletten nu al uit te kijken naar de toekomst. Anders wordt het groene ideaal de nieuwste verpakking van een materialistisch concept waarin de schepping wordt geliefkoosd en de Schepper wordt vergeten. Dan verabsoluteren we onze begrensde actuele idealen en het decor dat ons omringt - een conservatieve reflex van wie zich progressief noemt. Wie zijn aandacht ook op de verre toekomst richt, ziet dat de Schepper nieuwe projecten in de maak heeft en een hogere bestemming heeft voor de mens - een progressieve of vooruitziende reflex van iemand die misschien als conservatief wordt nagewezen.

onze frank devalueert

Het toekomstperspectief geeft aan dit aardse leven een andere waarde: het tijdelijke verblijf wordt deels gerelativeerd en deels benadrukt. In het licht van de komende perfectie worden onze rijkdom, onze bekwaamheden, onze successen herleid tot hun juiste proporties. Onze frank devalueert en zakt wat lager op de waardeschaal. Wie met aardse goederen omgaat doet dit zo dat hij er niet in opgaat, zo vatte Paulus die gedachte samen. Het korte-termijn-voordeel zal niet langer overheersen en wordt verruild voor een nieuw soort realisme.

Het inzicht dat de mens gebroken is en leeft in een gebroken wereld tempert onze doelstellingen. We erkennen onze onbekwaamheid om de nieuwe hemel en de nieuwe aarde door eigen inspanning te scheppen. De klassenloze maatschappij van Marx was een te hoog gegrepen ideaal en getuigt van een gevaarlijke naïviteit. Een mensheid die Gods perspectief niet kent, wil vanuit de eigen fantasie een ideale wereld scheppen en zal hiervoor grote offers eisen. Offers die vooral van anderen gevraagd worden. Spectaculaire maatschappijvernieuwende voorstellen - radicale politieke oplossingen - moeten kritisch worden geëvalueerd. Er werd schade aangericht op wereldschaal, door hen die kost wat kost een oplossing poogden te forceren. Eenmaal aan de macht, leidt het radicalisme van de revolutionaire garde tot een algemene apathie waardoor een land verkwijnt. En wanneer de fout wordt ingezien, kan men de klok niet terugdraaien. Het verleden wreekt zich hoe dan ook.

De geschiedenis illustreert hoe makkelijk het individu wordt opgeofferd voor de belangen van een natie, een godsdienst of een ideologie. De problemen waarmee de mensheid heeft te kampen zijn zo groot dat het gevaar bestaat dat de mens opnieuw wordt opgeofferd aan "de toekomst van de mensheid". De ecologische uitdaging, het faillissement van de derde wereld, de vluchtelingenstroom, de opmars van het Moslimfundamentalisme… allemaal problemen die een politieke aanpak op wereldschaal vereisen. Maar wie zal het voor het zeggen hebben in deze "nieuwe wereldorde" en welke waarden zullen overheersen?

Wie God niet herkent of de indruk heeft dat Hij het stuur niet meer onder controle heeft, komt wellicht tot de conclusie dat hij zelf voor God moet spelen. Wat nu ten dele kan, want het biologische leven is meer en meer beheersbaar en met de computer is men bovendien in staat ontzaglijk veel informatie vakkundig te verwerken. Hoewel onze cultuur de negatieve applicaties niet zo maar accepteert, zijn we technisch bij machte een wanhoopsdaad te stellen.

een scheiding die er eigenlijk niet is

Godsdienst als een zoethoudertje? Het gevaar dat men het leven te zeer relativeert en dat de balans doorslaat in de andere richting is reëel. Daarom moet het accent gelegd op de herwaardering van het aardse leven. Vooreerst omdat de scheiding tussen het heden en de toekomst er eigenlijk niet is. Gods dimensie, Gods Koninkrijk is ook vandaag aanwezig, hoewel niet uitgevouwen in volle breedte. Wie God ervaren heeft verlangt dat nu al uit te drukken en kan zo op fragmentaire wijze een illustratie vormen van Gods persoonlijkheid. Kleinschalig, door als persoon open te bloeien en in eigen kring een optimistische noot te vormen. Grootschalig, als hem dat ook gegund wordt, door een cultuur ten goede om te buigen en mee te bouwen aan betere structuren. In het beste geval zal wat bereikt wordt misschien representatief zijn voor wat ons te wachten staat in een toekomende dimensie waarin God zich ongelimiteerd kan uiten. "Uw Koninkrijk kome, uw wil geschiede op aarde als in de hemel" illustreert hoe God ernaar verlangt dat er op deze oude aarde ook al iets tot stand komt waarin Hij zichzelf herkent. Een voorbode van wat komt en tegelijk ook al een aspect van deze nieuwe blijvende werkelijkheid. Het Koninkrijk is komend, maar het tegelijk al midden onder u.

En hoewel de negatief gerichte mens God vaak voor eigen kar heeft willen spannen en veel van Gods schoonheid heeft verminkt, illustreert de geschiedenis toch ook dat het geloof van heel wat christenen veel goeds tot stand bracht. De cultuur die daaruit ontstond vormde met zijn joods-christelijke wortels trouwens een goede voedingsbodem voor de ontdekking van "de rechten van de mens". Een logische uitloper van de idee dat de mens - als Gods evenbeeld geschapen - een doel op zich is.

hoe rijker de inhoud van het kladschrift . . .

Een herwaardering van het actuele leven is ook een "must" omdat er een causaal verband is tussen het heden en de toekomst. Het voorlopige draagt in zich de kiem van wat blijvend is. Wat vandaag gezaaid wordt, oogst men in een nieuw bestaan. Het interimaire karakter maakt dit bestaan extra waardevol. Vandaag schrijven wij het kladschrift. Straks wordt het door God uitgewerkt in 't net. Hoe rijker de inhoud van het kladschrift, hoe waardevoller ook het resultaat. Een stimulans om extra zorg te besteden aan dit leven en nu te investeren in de toekomst door schatten te verzamelen die niet door mot of roest vergaan.

Vaak geven die inspanningen niet het verhoopte resultaat en zien we de ijdelheid in van al ons zwoegen. We worden niet begrepen door de ander… of nog pijnlijker - we merken dat wat goed bedoeld was, een negatieve uitwerking heeft. Of we ervaren de frustratie van diegene die een uitgeleefde woning restaureert en bij elke karwei weer een nieuw gebrek ontdekt dat hij niet kan verhelpen. Zo'n gevoel van machteloosheid kan ook ontstaan wanneer we zien hoe continenten stuurloos worden en hoe gewelddadig de geschiedenis zich ontrolt. Vruchteloos is vaak het streven van de vredestichters. De volmaaktheid is niet van deze wereld… we ervaren het dag in dag uit.

Wie feeling heeft voor Gods blijvende dimensie wordt getroost door de wetenschap dat die volmaaktheid wél komt in een nieuwe wereld. Die gedachte geeft hem moed om door te gaan en behoedt hem er ook voor om uitgeblust te zijn of chagrijnig wanneer niets echt naar wens verloopt. Zoekt hij in z'n droefheid contact met Hem, dan ervaart hij ondanks alles weer die diepe levensvreugde, die door niets of niemand kan ontnomen worden. Niets kan ons scheiden van de liefde van Christus, was Paulus' conclusie in dit verband.

Naar hoofdstuk 12: DE VERSMALDE VRAAG EN HET VERBREDE ANTWOORD
Heb je de illustratie al bekeken?
Begin