Heb je de illustratie al bekeken?
Einde
liefelijk en betamelijk
twee woorden uit een verschillende context
Looft de Here, want het is goed, onze God te psalmzingen, ja, het is liefelijk, een lofzang is betamelijk. (Psalm 147:1)
Er zijn in dit vers twee woorden die thuishoren in een verschillende context. "Liefelijk" hoort in de zachte emotionele sfeer. "Betamelijk" zit in de hardere rationele sfeer. Het klinkt een beetje moraliserend want het beschrijft hoe het zou moeten zijn.
Maar in dit vers vormen die twee woorden geen tegenstelling. De schrijver weet wat betamelijk is, en hij heeft er geen moeite mee. Integendeel, hij vindt het plezierig God te danken.
Soms is er wel een tegenstelling tussen datgene wat we voelen of verlangen, en hoe het volgens de regels zou moeten zijn. Hierna wordt die tegenstelling eerst uitgediept en dan weer overbrugd.
mild en tegelijk principieel
Een tegenstelling tussen "liefelijk" en "betamelijk" heb je geregeld in het opvoedingsproces. Ouders combineren de zachte en de harde waarden. Ze geven vrijheid, maar binnen bepaalde grenzen -soms komt er een bevel of een verbod. Ze zijn liefdevol en mild, maar dat belet hen niet om streng te zijn, principieel en koppig. Zo proberen ze hun kind de ruimte te geven die dat nodig heeft om zich te ontplooien. Tegelijk sturen ze het bij, zodat het niet verkeerd loopt. Maar altijd - zo zou het moeten zijn - is er een ondertoon van liefde, zodat het kind zich erkend en aanvaard weet. Want dat is toch zijn grootste nood.
Een kind begrijpt die strengheid en die beperkingen niet altijd. En dan komt er een tegenstelling tussen wat betamelijk is, en wat het kind liefelijk vindt - wat het verkiest te doen. Soms trekt het kind verkeerde conclusies uit de feiten en komt het tot een conflict. Misschien zelfs een vertrouwensbreuk tussen het kind en zijn ouders.
ze riskeren alles te verliezen
Nooit streng zijn, biedt natuurlijk ook geen uitweg. Ouders die een "vrije opvoeding" geven - te veel nadruk leggen op de zachte waarden en geen beperkingen opleggen - riskeren alles te verliezen, zelfs de zachte waarden die ze altijd hebben voorgeleefd. Dat zo'n vrije opvoeding veelal mislukt, wordt nu algemeen erkend. Worden er geen regels opgelegd, of is er geen controle, dan gaan vrijheid en liefde gauw verloren. Is er geen toezicht, dan gebruikt het kind zijn vrijheid misschien ten koste van de ander en ook in eigen nadeel. Soms moet het kind worden beschermd tegen zichzelf en zijn omgeving. Niet te veel, want anders verstikt het, en kan het niet openbloeien.
Ook het tegengestelde is waar. Wie te streng is, en een harde autoritaire opvoeding geeft, riskeert ook alles kwijt te raken - niet alleen de zachte waarden. Te veel gezag lokt rebellie uit, en dan worden alle waarden weggeveegd.
een beschermende schaal
Die verhouding tussen harde en zachte waarden is vergelijkbaar met een noot. De zachte en lekkere binnenkant - het zaad dat het leven bevat - heeft om te kunnen rijpen en ontkiemen, een beschermende harde schaal nodig. Zonder die schaal wordt het zaad vertrapt of door de vogels weggepikt, en gaat het verloren. Maar de schaal heeft natuurlijk ook die zachte binnenkant nodig. Een schaal waar niets in zit, dient tot niets. Harde waarden zijn zinloos, wanneer ze niet ten dienste van de liefde staan.
de prijs van de "burgerlijke gehoorzaamheid"
Wat geldt voor kinderen, geldt ook - sorry voor de vergelijking - voor volwassenen. Bijvoorbeeld in hun relatie tot de overheid. De burger heeft een combinatie nodig van zachte en harde waarden. In een wereld waar veel fout loopt, komen liefde en vrijheid slechts tot bloei, binnen een beschermend kader. Daarom die wetgeving, de controlemechanismen en de sancties.
Natuurlijk is dit geen rechtse vrijbrief voor de overheid. Ook die moet worden "ingeperkt". Openheid van bestuur, motiveringsplicht, beroepsmogelijkheden, controle-instanties, scheiding der machten, verkiezingen… moeten beletten dat gezag misbruikt wordt. Is dat niet de essentie van democratie?
Volwassenen stemmen in abstracto meestal wel in met die beperkingen, maar voor zichzelf vinden ze dat echt niet nodig. Eens zelf achter het stuur, is controle uit den boze. Of ze vinden dat hun concrete situatie toch iets afwijkt van de norm, wat hen dan machtigt om die wet opzij te schuiven.
Er zijn natuurlijk situaties, waarin de wet onaangepast is, of overdreven streng. Een wet regelt een probleem op algemene wijze. Wil ze niet eindeloos complex worden, dan mag ze geen rekening houden met de details van elke individuele situatie. Zoiets kan frustrerend werken voor wie naast het voordeel grijpt. Vaak is die burger niet bereid de prijs van de "burgerlijke gehoorzaamheid" te betalen.
mijn offensieve levensstijl
Dezelfde principes over harde en zachte waarden worden in de voormelde Psalm toegepast op de relatie tussen God en mens. God is liefde en Hij is vrijheid. Maar om die liefde en die vrijheid in stand te houden in een wereld van geweld, omgeeft Hij die met harde waarden. God geeft wetten in de Schrift, en Hij geeft een mens instrumenten om daarmee om te gaan: een geweten en een schaamtegevoel. Het geweten is een innerlijke rechter die - zo zou het moeten zijn - de wetten kent en toepast, en een oordeel uitspreekt en dus zegt of iets goed of slecht is. Het schaamtegevoel is een innerlijke politieman die probeert te voorkomen dat het fout gaat, en ons belast met schuld, wanneer we ons niet houden aan het oordeel van de rechter.
God legt inderdaad beperkingen op, denk maar aan de tien geboden. Mag je dit nog zeggen in een cultuur waarin de autonomie van de mens de hoogste waarde is? In onze jachtige tijd waar alles "moet kunnen", en waar je liefst snel rijk wordt, lijkt het leven maar traag vooruit te gaan voor wie die beperkingen in acht neemt. Geef mij maar mijn vrijheid - ik heb alles onder controle… En zolang het goed gaat, zit ik zelfverzekerd achter het stuur met mijn offensieve levensstijl!
De keerzijde van de medaille wordt minder in de verf gezet. De schade, de gebroken levens, de kinderen van de rekening… Dat alles wordt aanvaard als "collateral damage". Niemand zal ontkennen dat we een hoge prijs betalen. Welvarend zijn we - vrijgevochten ook, of toch bijna… maar zijn we ook gelukkig?
het begrip "genade"
De bijbel toont een God die principieel en streng kan zijn. Maar het accent ligt steeds op liefde. Dat blijkt onder meer uit Zijn "genade" - een begrip dat doorheen de ganse bijbel voorkomt. In het oude en in het nieuwe testament, van Genesis tot Openbaring. Wanneer de wet, het gezag, de strengheid… eisen stelt waaraan de mens niet heeft voldaan, wanneer er veroordeling moet volgen en dat veel pijn zou doen, dan komt Hij via zijn genade als Trooster en Geneesheer tussenbeide, bij wie die genade accepteert. Zo reageert Jezus tegenover wie verkeerd handelt, doch zich niet verhardt.
Dat het accent op de liefde ligt en niet op de naleving van wetten, blijkt ook uit het onderwijs van Jezus - uit zijn gesprekken met de Farizeeërs. De Farizeeërs kennen geen genade. Ze zijn hard en onbarmhartig en houden een vergrootglas boven elke fout. Jezus woorden klinken anders: de sabbat is er voor de mens - niet omgekeerd. De overspelige vrouw wordt niet gestenigd. Bij God staat het welzijn van de mens centraal. De wet werd gegeven om brokken te vermijden - in de hoop die mensen te laten samenleven en hen terug te brengen bij God - hun oorsprong en bestemming. Niet om hen te veroordelen tot de dodenkamer. Via zijn genade legt God in situaties waar harde waarden op het voorplan treden, het accent telkens weer op liefde.
te veel harde noten
De essentie van het evangelie is het verlossingswerk van Jezus. Vergeving is de kern, of het uitwissen van het kwaad dat de weg tot God verspert. Vergeving en genade zijn min of meer synoniemen. Neem de genade weg en er blijft van het evangelie niets meer over.
Zo maken we het beeld van de noot iets rijker. De tedere kern van liefde wordt omgeven door harde waarden. Maar rond die harde schaal komt dan weer een zachte verpakking en dat is "genade".
een beetje "zombie"
Het feit dat de liefde het belangrijkste is, lijkt soms in tegenstrijd met het meedogenloze leven. Soms krijgt een mens te veel harde noten te kraken. Dat kan beginnen met een moeilijke jeugd en wordt vervolgd door tegenslagen. Misschien is er ook een geestelijke strijd waarvan de mens de inzet is, zonder dat hij dat goed beseft. Irrationele stoorzenders - moeilijk te lokaliseren - die zorgen voor extra narigheid.
Wie gelooft dat God het leven leidt en almachtig is, komt nu misschien in de problemen. Hij concludeert dat God verantwoordelijk is voor al die pijn. Of dat het Hem allemaal niet interesseert. Zo ontstaat een verkeerd godsbeeld. De harde autoritaire God - slechts geïnteresseerd in wet en oordeel. Of de onverschillige God. Wie zo'n godsbeeld heeft, ervaart alleen nog de harde schaal die hem tegenhoudt en hem belet om gelukkig te zijn en de lekkere binnenkant van de noot te proeven. Hij twijfelt er nu aan of God het hem wel gunt, of er liefde is en genade, en of die ook voor hem bestemd is.
Een negatief godsbeeld gaat samen met een vertrouwensbreuk tussen mens en God. En zo komt de gelovige in een vicieuze cirkel. Zijn houding maakt het erg moeilijk om zich tot God te richten en van Hem het goede te ontvangen. Misschien berust hij in zijn lot, en gaat hij een beetje "zombie" leven. Misschien komt hij in opstand tegen God. Tegelijk reageert hij die innerlijke opstandigheid ook af op zijn omgeving. Iedereen deelt dan in de klappen.
een park met stijltjes
Ook wie een juist godsbeeld heeft, kan het moeilijk hebben met de harde waarden - met wetten en beperkingen die de bijbel oplegt. Want die beperkingen botsen soms met de fierheid van de mens, met zijn vrijheidsdrang en zijn verlangen om zich te ontplooien en gelukkig te zijn. Allemaal eigenschappen die eigen zijn aan de persoonlijkheid van de mens. En God wil die natuurlijk niet breken. Hij wil dat die persoonlijkheid zich in harmonie met Hem en met de medemens, ontwikkelt. En dat gaat soms ten koste van een beetje vrijheid, zelfontplooiing en eigen geluk - maar dat horen we niet graag: opoffering is een archaïsme en is uit onze woordenlijst geschrapt.
Peuters worden meestal in een park gezet, met stijltjes rondom rond. Ze zien wel wat buiten hun park, maar ze kunnen er niet uit. De stijltjes geven steun: de peuter kan er zich aan optrekken en vasthouden. Hij kan zo leren stappen. Die stijltjes zijn bedoeld als bescherming, maar de iets oudere peuter ervaart dat meer als een gevangenis. Gevangen in het park - al dat moois in huis is onbereikbaar. Soms worden oudere peuters daar heel driftig om. Ze gaan serieus te keer wanneer ze in hun park worden gezet.
wie kan geen begrip opbrengen voor die peuter?
Wie kan geen begrip opbrengen voor die peuter? Wie heeft soms zelf niet het gevoel gevangen te zitten achter die stijltjes? We zien mooie dingen die we willen hebben, maar kunnen of mogen er niet bij. Soms vinden we de prijs die we moeten betalen, aan de hoge kant. Hoewel, de prijs die God betaalde is natuurlijk eindeloos veel hoger.
De zondeval heeft zijn prijs - het paradijs is stukgeslagen - en elk van ons moet dat voor een stuk betalen. In een wereld waar goederen schaars zijn, is ons belang al gauw niet verzoenbaar met andermans belang. En soms is ontrouw tegenover diegene die ik trouw moet blijven, de weg naar mijn plezier. Wie van geen beperkingen wil weten - wie de prijs niet wil betalen - schuift de rekening naar anderen door, of naar de toekomst. En die schuld wordt alsmaar groter want er komen interesten bij, deurwaarderskosten, enz…
beknotting is niet typisch "christelijk"
Een volwassene hoort niet in een kinderpark. De kerk heeft veel mensen afgestoten door hen kort te houden en onnodige lasten op te leggen. Mensen werden te zeer betutteld en niet als persoon erkend. Ze werden beknot in hun ontplooiing. Niet weinigen werden innerlijk gebroken. Die kritiek bevat veel waarheid, maar is de moderne mens niet wat naïef wanneer hij de balans laat overslaan in de andere richting, en meent dat hij de bescherming van de 10 geboden best kan missen? Gaat er niet veel fout op elk niveau en zouden niet veel van die slechte nieuwsberichten vervallen wanneer dit kader wel gerespecteerd werd?
Tussen haakjes: die beknotting is niet typisch "christelijk". De Joden maakten hetzelfde mee met hun schriftgeleerden, de Moslims met hun ayatollahs en de Chinezen met hun communistische leiders. Beknotting is typisch voor de mens die zijn machtspositie wil behouden.
de liefde beschermen en laten openbloeien
Nutteloze geboden en verboden doden de vrijheid en de liefde. Beperkingen die God oplegt, willen die vrijheid en die liefde juist beschermen en laten openbloeien. Wie een juist godsbeeld heeft, emotioneel volwassen is en Zijn liefde ook ervaart, kan die beperkingen en die strengheid accepteren en toch gelukkig zijn en innerlijk vredevol.
Emotioneel volwassen zijn, vereist dat we onszelf aanvaard hebben en niet te sterk afhankelijk zijn van de goedkeuring van anderen. We hebben dan genoeg incasseringsvermogen en er mag al één en ander gebeuren vooraleer we in moeilijkheden komen. Maar zelfs al zijn we emotioneel volwassen, als het leven zwaar is en we niet geregeld bemoediging en vriendschap ervaren, dan kan onze brandstof opraken en krijgen we het moeilijk.
Gods liefde ervaren helpt ons dan om mentaal evenwichtig te blijven. Zoiets gebeurt soms vanzelf, zo maar op straat… Maar meestal moeten we daar de juiste omstandigheden voor creëren. De stilte opzoeken - daarom niet lang, maar wel bewust - "exclusieve aandacht" leert ons de pedagoog. God is inderdaad vooral te vinden via stilte en verinnerlijking. Door de vreugde die dan door ons heen gaat, kunnen we Zijn liefde en genade opnieuw ervaren. Dat geeft emotionele brandstof en maakt ons sterk zodat we de pijn of de frustratie van de beperkingen en de tegenslagen kunnen dragen. Zelfs al ontvangen we niet altijd datgene waar we naar verlangen, dan nog kunnen we overtuigd blijven van Gods liefde en een opbouwende relatie met Hem onderhouden en dat ook uitdragen.
een kwestie van "geloof"
Een juist Godsbeeld is natuurlijk ten dele een kwestie van "geloof", want onze ervaring wijst soms eerder op het tegendeel. De egoïstische mens maakt dat het vuil in deze wereld bovendrijft. Hij wordt daarbij geholpen door de prins van deze wereld - zoals Jezus die ongrijpbare tegenstander noemt. Die samenwerking maakt er een chaos van, en verdrijft de liefdevolle God naar het achterplan. God - voor zover Hij mag bestaan - wordt dan als schuldige aangewezen. In het boek Openbaring heeft Johannes het over mensen die God vervloeken omwille van de moeilijkheden die ze meemaken.
Het vraagt inspanning om in moeilijke tijden een juist Godsbeeld te behouden, en er ook naar te leven. Blijven geloven dat God in wezen liefde is. Dat Hij ons geen moeilijkheden toewenst en dat de beperkingen die Hij ons oplegt en zijn strengheid slechts dienen om die liefde te laten overleven in een gebroken wereld.
naar het midden toe gaan die kleuren in elkaar op
Al die theorie vinden we terug in Psalm 147. Een Psalm waarin die twee facetten van Gods persoonlijkheid worden gecombineerd. We herkennen God als de imposante Schepper die het heelal beheerst en de geschiedenis leidt, als Wetgever die aan de mens zijn wetten geeft en als Rechter die de mens zal oordelen.
Maar we herkennen net zo goed de liefdevolle Vader die gebroken mensen herstelt, bescheiden mensen optilt en vrede en welvaart wil schenken. Die twee facetten lijken soms tegenstrijdig maar we hebben al gezien dat in een wereld van geweld, het ene niet zonder het andere kan, en dat het accent ligt op de liefde.
In deze Psalm merken we niet veel van die tegenstrijdigheid tussen de harde en de zachte waarden. Het ene beeld van God vloeit geleidelijk over in het andere, zoals bij een kleurenkaart waar we aan de uitersten tegengestelde kleuren zien, maar naar het midden toe gaan die kleuren in elkaar op. Deze Psalm openbaart ons een God die in wezen liefde is en genade, en corrigeert zo nodig ons godsbeeld.
liefelijk en betamelijk
Looft de Here, want het is goed, onze God te psalmzingen, ja, het is liefelijk, een lofzang is betamelijk. (Psalm 147:1)
"Liefelijk" hoort in de zachte emotionele sfeer. De schrijver van de Psalm gebruikt dit woord zonder enige aarzeling. Hij ervaart Gods liefde. Het is hem een plezier God te prijzen en hij zingt het uit. "Betamelijk" zit in de hardere rationele sfeer. De schrijver weet hoe zijn relatie met God en met de medemens hoort te zijn volgens de wet. In een ideale situatie - zoals hier in deze Psalm - lopen die zachte en die harde benadering samen. Ook de apostelen schrijven over een toekomstig ideaal - een tijd waarin het zo zal zijn. Johannes ziet vandaag een tegenstelling tussen angst en liefde, en stelt dat de liefde de angst zal verdrijven.
Volmaakte liefde sluit angst uit. Angst hangt samen met straf en wie angst heeft, leeft niet ten volle uit de liefde. (1 Johannes 4:18)
Jakobus kent het contrast tussen wet en vrijheid, en ziet hoe die tegenstelling wegvalt in een ideale wereld. De volmaakte wet is "een wet van vrijheid"! (Jakobus 1:25). Paulus ervaart soms een tegenstelling tussen wet en liefde, en tussen kennis en liefde, en ook hij weet dat de liefde zal zegevieren.
Wie zijn naaste liefheeft, heeft voldaan aan de hele wet. (Romeinen 13:8)
Doch, als het volmaakte komt, zal het onvolkomene afgedaan hebben. (1 Korintiërs 13:10)
Veelal verkeren wij niet in die ideale situatie en ervaren we allerlei beperkingen, en misschien weinig vrijheid en vreugde. In zo'n tijden vraagt God dat we datgene doen, wat betamelijk is. En dat geldt zo op elk vlak: in onze verhouding tot Hem, maar natuurlijk ook in onze relaties met de medemens.
die twee gaan hier hand in hand
De Here bouwt Jeruzalem, Hij verzamelt Israëls verdrevenen; Hij geneest de verbrokenen van hart en verbindt hun wonden. Hij bepaalt het getal der sterren, Hij roept ze alle bij name. Groot is onze Here en geweldig in kracht, zijn verstand is onbeperkt. De Here houdt de ootmoedigen staande, maar Hij vernedert de goddelozen ter aarde toe. (Psalm 147:2 - 6)
We gaan verder met de Psalm. Een hoofdstad bouwen, terugkeer van gedeporteerden, het opbouwen van een maatschappij… dat gaat in de eerste plaats over politiek. In sommige hoofdstukken van de bijbel, lijkt het alsof God zich vooral bezighoudt met volken en met geschiedenis. Alsof Hij in de eerste plaats een wetgever is, en individuele belangen opoffert aan het algemeen belang. Wie de bijbel zo leest ervaart Hem niet als vriend.
Met de volgende verzen wordt dat Godsbeeld bijgesteld. God verbindt ook wonden, en dat gaat over Gods liefdevolle zorg voor de individuele mens. Het is niet omdat Hij aan politiek doet, algemene principes geeft over hoe het zou moeten zijn - over wat betamelijk is - dat Hij minder aandacht heeft voor de afzonderlijke mens. Hier in deze verzen vloeit algemene politiek over in de zorg voor de enkeling. Die twee gaan hand in hand. Gods politiek project is geen doel op zich. Hij doet juist aan politiek, om gebroken mensen te genezen.
De Psalm beschrijft ook het enorme contrast tussen de onmetelijke God en de kleine mens. Maar het contrast keert zich niet tegen een mens, die zich bewust is van zijn plaats. Zo iemand vindt steun en wordt beschermd door de Almachtige.
de lelies in het veld
Zingt de Here een loflied toe, psalmzingt onze God met de citer,Hem, die de hemel met wolken bedekt, die voor de aarde regen bereidt, die op de bergen gras doet uitspruiten,die het vee zijn voeder geeft, de jonge raven, als zij roepen.Hij heeft geen welgevallen aan de kracht van het paard, noch behagen in de benen van de man;de Here heeft welbehagen in wie Hem vrezen, die op zijn goedertierenheid hopen.Jeruzalem, roem de Here, Sion, loof uw God.Want Hij maakt de grendels van uw poorten sterk, Hij zegent uw kinderen in uw midden;Hij geeft uw gebied vrede, Hij verzadigt u met het vette der tarwe. (Psalm 147:7 - 14)
We ontmoeten God nu als de grote Bioloog, de Landbouwer, de Veeboer… zorgend voor het algemene kader: vruchtbare aarde en voldoende gras. Maar tegelijk is Hij begaan met jonge raven - met zij die nog te weinig kracht hebben om zelf hun voedsel te verzamelen. Jezus zegt vergelijkbare dingen over Gods zorg voor ons. Als de Vader de lelies in het veld zo maakt, als Hij voor de vogels zorgt… zal Hij dan niet veel meer nog zorgen voor de mens? God staat positief tegenover bescheiden mensen. Hij wenst hen vrede toe, en geen tekorten. De voormelde verzen tonen echter ook dat die belofte niet geldt voor zelfvoldane mensen die rekenen op PK's, en op hun eigen kracht - "de benen van de man".
hoopvolle woorden
Hij zendt zijn bevel op de aarde, zijn woord loopt zeer snel;Hij geeft sneeuw als wol, Hij strooit de rijp als as,Hij werpt zijn ijs als stukken; wie kan bestaan voor zijn koude?Hij zendt zijn woord en doet ze smelten, Hij doet zijn wind waaien; daar vloeien de wateren.Hij heeft Jakob zijn woorden bekendgemaakt, Israël zijn inzettingen en zijn verordeningen.Aldus heeft Hij aan geen enkel volk gedaan, en zijn verordeningen kennen zij niet. Halleluja. (Psalm 147:15 - 20)
De laatste verzen gaan opnieuw over God als Schepper die de geschiedenis leidt en zorgt voor het algemene kader. Een kader dat gevormd wordt door natuurwetten, morele wetten, wetten die gaan over de maatschappelijke verhoudingen… De schrijver van deze Psalm heeft het daar niet moeilijk mee. Integendeel, hij beschouwt het als een voorrecht zo'n wetgeving te kennen. Hij heeft natuurlijk ook al gemerkt dat die wetten een beperking van zijn vrijheid kunnen inhouden. Maar hij beseft dat hij als gebroken mens, dankzij die wetten overleeft in een gebroken wereld. Zonder aarzeling - met enthousiasme zelfs - sluit hij zijn lied af met een Halleluja - een dankwoord aan een liefdevolle God.
De bijbel is een boek waar sommige mensen het moeilijk mee hebben omdat het voor hen symbool is voor de wet, het gezag, de strengheid… Maar datzelfde boek eindigt met de woorden: "De genade van de Heer Jezus zij met u allen". Hoopvolle woorden wanneer de wet of de beperkingen soms zwaar op ons wegen.
C.S. Van Audenard
september 2002
herwerkt in januari 2003